تجارت ایران و روسیه تحت تحریم های غرب وارد فصل جدیدی می شود

در شرایط فشار اقتصادی غرب بر روسیه و سیاست تحریم‌ها علیه ایران، تهران و مسکو تلاش‌های تجاری خود را ادغام می کنند و افق‌های جدیدی را برای همکاری‌های اقتصادی باز می ‌کنند که نه تنها به دو کشورها اجازه می ‌دهد تا مبادلات تجاری خود را افزایش دهند، بلکه نیازهای یکدیگر در تمام زمینه های حیاتی اقتصادی تامین کنند.

اسپوتنیک - در حاشیه نشست بین المللی اقتصادی سن پترزبورگ دکتر علیرضا پیمان پاک، معاون وزیر صمت و رئیس کل سازمان توسعه تجارت ایران در یک مصاحبه اختصاصی با اسپوتنیک در باره پیشرفت مناسبات تجاری ایران و روسیه و دستاورد های مذاکرات اخیر بین دو کشور تشریح نمودند.

اسپوتنیک: مقام‌های ایرانی در اظهارات خود از افزایش تجارت میان دو کشور صحبت کرده اند. این افزایش طی چه اقداماتی خواهد بود؟ در چه حوزه‌هایی صورت خواهد گرفت؟

ما بحث روابط تجاری دو کشور علیرغم روابط سیاسی خوبی که دو کشور با هم داشتند گرچه یک رشد بالای توجهی در چند ماه اخیر کرده و تقریبا می شود گفت به سطح بیش از ۴ میلیارد دلار در سال رسیده ولی با توجه به اینکه تراز تجاری دو کشور عددی بالاتر از ۷۰۰ میلیون دلار است، خب این عدد، عدد خیلی قابل توجهی نیست و واقعا فاصله دارد با آن چیزی که ما الان توی حوزه سیاست و حوزه ارتباطی نزدیک دو دولت می بینیم، واقعا این عزم و اراده جدی وجود دارد برای تقویت روابط دو کشور در همه زمینه ها.

ایران و روسیه دوکشوری هستند که واقعا پتانسیل های بالایی در تولید محصولات دارند و مهمتر اینکه اقتصاد آن ها مکمل است، یعنی کالاهایی که در روسیه تولید می شود مورد نیاز ایران است، مثل غلات، مثل نهاده ها، مثل ذغال سنگ و سنگ آهن و غیره و غیره، تجهیزات و ماشین‌آلات و محصولاتی که در ایران تولید می شود مورد نیاز روسیه است، مثل صنایع غذایی، لبنیات، میوه و صیفی جات، مثل بخشی از داروها، مثل پتروشیمی، محصولات مختلف مثل سیمان و غیره که الان مورد نیاز است.

بنابراین دو کشور اقتصادشان مکمل است و اگر ما این ظرفیت را ایجاد بکنیم برای تجار دو کشور، قطعا ما عددهای بالاتری را شاهد خواهیم بود که بین این دوکشور تجارت دارد صورت می گیرد.

به نظر من اصلی ترین مسأله این بوده است که علیرغم اراده ای که الان وجود دارد، شناخت کافی بین تجار دو کشور وجود ندارد. نه تجار ایرانی از ظرفیت و پتانسیل بازار روسیه مطلع هستند و نه تجار روسیه از توانمندی های ایران خبر دارند. این کاری که ما طی این دو سه ماه کردیم، یعنی هیئت های تجاری که از ایران آمدند و هیئت هایی که از روسیه به ایران آمد در سفر آقای نوواک، استاندارها، معاونین نخست وزیری و فدراسیون ها، هیئت های تجاری و صنعتی آوردند و ما مجدد هیئتی از اتاق تعاون اعزام کردیم و الان در جلساتی که این یکی دو روز داشتیم مقرر شد که این هیئت ها در قالب استانی و ملی ادامه پیدا بکند که این امر در شناخت طرفین خیلی موثر است.

مسأله بعدی ما برگزاری نمایشگاه های تخصصی است که هم از سمت ایران در روسیه برگزار بشود و هم از سمت روسیه در ایران. بحثی که ما امروز صحبت مفصلی با مرکز توسعه صادرات داشتیم یک پلتفرم فضایی مجازی "بی تو بی" یعنی تمام آن توانمندی ها را بشناسد، ارتباطات، نیازها و درخواست ها با هم مرتبط بشود که این بین ایران و یک سری از کشورها وجود دارد و ضروری است که با روسیه هم ایجاد بشود و در نهایت اقدامات مختلف دیگری که منجر به همان شناخت می شود. این اولین گام موثر است.

گام بعدی ما، بحث آن موافقت نامه تجارت آزاد اورآسیاست که به توسعه تجارت دو کشور خیلی کمک می کند. همچنین بحث گمرکات وجود دارد که هفته قبل رئیس گمرک ایران در قالب یک هیئت بلندپایه به روسیه آمدند و تمام مشکلات و مسائل را مطرح کردند.

مسأله بعدی لجستیک است که ما باز طی این چند ماه صحبت جدی داشتیم و این دو روز هم با مسئولین مختلف دولت روسیه مذاکره داشتیم که در حوزه کشتی در دریای خزر باید فعال تر بشویم و ناوگان خودمان را اضافه تر بکنیم.

در حوزه حمل و نقل زمینی ما مشکلات جدی داریم. تمام کریدور اصلی کالای ایران و روسیه از آستاراست که این آستارا ظرفیت محدودی دارد. خب ما در ایران شروع کردیم به کار. پل آستارا داریم تعریض می کنیم، گمرک را ۲۴ ساعته کردیم و داریم ظرفیت های گمرک را افزایش می دهیم. ولی بالاخره یک کشوری این وسط هست به نام آذربایجان که آن هم کشور واسط است که آن هم به هرحال یک حد پتانسیل و توانایی دارد، لذا ایران و روسیه باید تلاش بکنند این ظرفیت افزایش پیدا کند، منجمله مرز "سامون" را اگر درست بگویم، بین روسیه و آذربایجان، آنجا را باید توسعه بدهیم. ما مرز "بیله سوار" را داریم در ایران توسعه می دهیم.

این مرزها باید تعدد پیدا بکند و بتواند ظرفیت انتقال ماشین های زمینی و یخچالی را از ایران به روسیه افزایش بدهد. کشتی رو رو یک مسأله مهمی است که ما به آن توجه می کنیم. این کشتی می تواند بیاید و این مسیر را تکمیل بکند.

مسأله مهم دیگری که وجود دارد، اتصال راه آهن دو کشور است که ما از "اینچه برون" ارتباط داریم ولی در غرب با آستارا وصل نیست، رشت و آستارا باید فعال بشوند. این موضوعات جدی را صحبت می کردیم. دولت روسیه و دوستان روس باید بیایند و بررسی کنند تا ما این تکه را بسرعت بسازیم و معطل کشور آذربایجان نمانیم و حتما این مسیر باید تکمیل بشود. آخر آذربایجان هم اولویت های دیگری دارد و اولویت اصلی ما و روسیه این کار است. اگر این مسیر ارتباط بتواند اتفاق بیفتد می تواند خیلی تأثیرگذار باشد.

موضوع دیگری که ما داریم، بحث های پولی و مالی و بانکی است که با توجه به تحریم هایی که برای دو کشور اتفاق افتاده، می تواند خیلی سرعت بگیرد. بانک مرکزی دو کشور دارند مذاکرات جدی را به انجام می رسانند. به زودی رئیس بانک مرکزی ایران سفری به روسیه خواهند داشت و توافقات خوبی خواهند کرد و در کنار آن، ما خیلی از بانک های تجاری روسیه را بردیم ایران و حساب های کارگزاری دارند با بانک های ایران امضا می کنند.

یک صندوق مشترک فاینانس دو کشور را داریم شکل می دهیم. قطعا همه این موارد کمک می کند و بسرعت این اتفاقات می افتد و تراز تجاری افزایش قابل توجهی طی یکی دو سال آینده خواهد داشت.

اسپوتنیک: اخیرا پیشنهادی اعلام شد مبنی بر اینکه که نمایندگانی از گمرک دو کشور ایران در روسیه در سفارتخانه‌های دو کشور مشغول به کار شوند. می توانید توضیح بیشتری در باره توافق گمرکی روسیه و ایران بدهید؟

الان قرار است که نماینده گمرکی بین دو کشور بالاخره اعزام بشود. این توافق تازه صورت گرفته است و این در بحث های وزارت خارجه دو کشور مقداری زمان می برد. باید مقدمات آن را فراهم بکنند، عزم دو مجموعه است که قطعا این اتفاق بیفتد. بحث اتصال سامانه و نرم افزاری گمرک دو کشور است و بحث تسهیل حرکت ماشین ها و بحثی که ما در کریدور شمال و جنوب داریم، ایجاد کریدور سبز است. ببینید ما یکسری ممنوعیتهایی را در ایران داشتیم که رفتیم مجوزهای خاص برای تجارت با روسیه در دولت ایران گرفتیم. بحث اینکه ما بتوانیم صادرات مجدد داشته باشیم. ورود موقت به روسیه و از روسیه به سمت ایران داشته باشیم.

بحثی را که ما داریم این است که بتوانیم یک شرکت حمل و نقل مشترک بین ایران و روسیه بزنیم، ما یک کریدور سبز و مسیر سبزی برای این شرکت باز بکنیم که بتواند کریدور شمال و جنوب را خیلی سریع ترانزیت بکند و خیلی سریع کالا را منتقل بکند. از روسیه به کشورهای مختلف و نیازهای روسیه.

این ها همه مذاکراتی هستند که دوستان گمرکی ما با گمرک روسیه داشتند و ما با مجموعه حمل و نقلی و لجستیکی روسیه داشتیم و اینها قطعا بسرعت اتفاق می افتتد، چون رهبران دو کشور تأکید خیلی جدی دارند برای اینکه این موانع به سرعت برداشته بشود.

اسپوتنیک: یکی از موضوعات مهم در حوزه پیشرفت تجارت بین ایران و روسیه، بحث موافقت ‌نامه تجارت آزاد با اتحادیه اقتصادی اوراسیا می باشد. آیا اصلا این توافق موقت برای ما کافی است؟

ما که به دنبال تجارت آزاد هستیم و این هم مذاکرات جدی شده است و دولت قبلی ایران یک توافق ترجیحی را روی ۷۰۰ قلم کالا بسته بود که ما این را یکسال دیگر تمدید کردیم. اما این تمدید در کنار مذاکرات جدی است. ببینید ما چندین دوره مذاکرات طی این عمر کوتاه دولت سیزدهم انجام دادیم.

باز مذاکره دور بعدی ۱۰ الی ۱۵ روز آینده در اصفهان انجام خواهد شد. و تقریبا می شود گفت که ما روی کالاها به توافق رسیدیم. یک بحثی است که روی بعضی از اقلام دولت روسیه و اتحادیه اورآسیا نظر داشت و مجموعه ما مخالفت هایی داشتند. ما با حضور دو وزیر کشاورزی ایران و وزیر صنعت و معدن ایران، سریع این اختلافات را حل کردیم، چالش ها حل شده و تقریبا می شود گفت اقلام مشخص هستند. چند درصدی اختلاف وجود دارد که به نظر ما به زودی در همین جلسه اصفهان حل خواهد شد.

چیزی که ما به نظرمان می آید و واقعا هم دور از دسترس هم نیست تا قبل از پایان ۲۰۲۲ ما این موافقتنامه را امضا بکنیم. این تجارت آزاد که امضا بشود، یک تجارت دائمی است و یک فصل جدید از تجارت آزاد را بین ایران و اتحادیه اورآسیا به وجود می آورد.

اسپوتنیک: مساله تسهیل و یا لغو روادید برای تجار روس و ایرانی در چه مرحله ای است؟ در این زمینه چه اقداماتی انجام شده است؟

یک بحثی که حالا هست، خوشبختانه با همکاری خیلی خوبی که آقای جلالی سفیر ایران در روسیه با آقای جاگاریان سفیر روسیه در ایران دارند، بلافاصله ویزاها صادر می شود و اصلا زمان نمی خورد و همکاری خیلی خوبی صورت گرفته است. ولی یکی از موضوعات مورد نظر ما حذف و یا روادید تجار بین دو کشو راست.

ما یکسری موضوعات را هم از قبل داشتیم، مثلا حذف ویزای گروهی توریستی است که از قبل صحبت می شد. آن در جای خودش دارد دنبال می شد و این بحث هم و در حال حاضر بلافاصله هم از سمت سفارت ایران برای تجار روسیه ویزا صادر می شود و هم سفارت روسیه در ایران همکاری خیلی خوبی دارد، لذا اگر دوستان بهر مشکلی برخوردند می توانند به سازمان توسعه تجارت مراجعه بکنند ما بلافاصله با هر دو سفارت در روسیه و ایران ارتباط برقرار می کنیم مسأله را حل می کنیم.

اما حذف روادید هم در دستور کار است و دارد پیگیری می شود.

اسپوتنیک: روسیه در ایران نمایندگی تجاری دارد و آیا ایران قصد دارد یک دفتر نمایندگی ویژه در روسیه داشته باشد؟

ببینید رویکردی که ما در ایران داشتیم، توسعه مراکز تجاری است. ما مراکز تجاری را در قطر، ارمنستان، چین و ترکیه ایجاد کردیم و یک مرکز تجاری را هم چند ماه قبل در روسیه مجوز دادیم منتها این مرکز یک مرکزی بود که یک مقداری سطح متوسط داشت و با توجه به این حجم روابط که یکدفعه افزایش پیدا کرد ما به نظرمان آمد که این مرکز باید بزرگتر باشد و ما به اتاق تعاون جمهوری اسلامی ایران که بیش از چند هزار زیرمجموعه دارد این مجوز را دادیم که این مرکز را در روسیه ایجاد بکند.

مجوز دو هفته پیش صادر و فوری دست به کار شدند و برنامه دارند که این مرکز را به عنوان یک مرکز بزرگ در مسکو ایجاد بکنند و هم خدمات مختلف تجار ایرانی را بدهند و هم تجار روسی. این هم مجوزش صادر شده است. همین امروز ما توافقنامه ای را با استانداری سن پترزبورگ امضا کردیم تا یک مرکز تجاری هم در سن پترزبورگ ایجاد کنیم و در سایر استانها. آن رابطه استانی استانی که من عرض کردم خدمت شما می تواند تبدیل به ایجاد مراکز نه تنها در استانهای روسیه، بلکه در استان های ایران هم این کار دنبال بشود و به صورت تخصصی این بحث را دنبال بکنند.

اسپوتنیک: مسأله سرمایه گذاری یک مسأله مهم است. در این زمینه ها چه توافقاتی صورت گرفته و روس‌ها بیشتر در کدام بخش‌های اقتصاد ایران و در چه پروژه‌هایی علاقمند به سرمایه گذاری هستند؟

هم مراکز مالی روسیه و هم بعضا برخی از سرمایه گذاران علاقمند بودند، چیزی که ما اولویت گذاری کردیم همان سرمایه گذاری در زیرساخت های کریدور شمال – جنوب است. ما این را به عنوان اولویت اعلام کردیم. چون علاقمندی طرف روس است. سرمایه گذاری توی رفع موانع و توسعه ظرفیت این کریدور می تواند منافع دو کشور را بدنبال داشته باشد. لذا در نوسازی ناوگان حمل و نقل و در بحث تکمیل آن حلقه های حوزه راه آهن، بحث خرید کشتی و توسعه بنادر مذاکره شده است.

همچنین ایجاد یک بانک مشترک برای حمایت از حوزه های تجاری که ما بدستور رئیس جمهور مبالغی را تخصیص دادیم و امروز صحبت شد با یکی دو تا از نهادهای مالی که آنها هم مبالغی تخصیص بدهند و مسأله دیگر ایجاد صندوق مشترک توسعه فناوری است که هم ما در ایران آمادگی داریم و هم دولت روسیه اعلام آمادگی کرده است. این امر می تواند کمک بکند به آن حوزه های دانش بنیان که در ایران بسیار قوی جلو رفته است و می تواند منجر به صادرات مشترک بشود.

نکته دیگر این است که پروژه های خدمات فنی – مهندسی را که ایران در آنها برنده شده که حجم های قابل توجهی است و ما حداقل ۲۰ میلیارد دلار پیشنهاد دادیم، پروژه خدمات فنی و مهندسی با تأمین مالی دولت روسیه بصورت مشترک بتوانیم ببریم و به نتیجه برسانیم.

اسپوتنیک: برای تجار روس، ایران چه پیشنهاداتی دارد؟

پیمان پاک: ما آمادگی داریم هم در زمینه پروژه ها و هم در زمینه مناطق آزاد، خصوصا مناطق آزاد شمالی ایران، مثل انزلی که منطقه ای نزدیک روسیه و بسیار جذاب است یا مناطق آزادی که در بنادر جنوبی ایران داریم. مثل بندر چاه بهار و در نزدیکی بندر شهید رجایی، یعنی نزدیکی به آبهای آزادی که مورد نظر تجار روس هست، می توانیم مشوق ها و امکاناتی را در اختیار طرف های روس قرار بدهیم تا از همانجا بتوانند تولید بکنند یا بسته بندی بکنند و محصولات خود را صادر بکنند به کشورهای مختلف، مثل هند، حاشیه خلیج فارس، جنوب شرق آسیا و کشورهای شرق آفریقایی که یک فرصت خیلی خوبی است.

اسپوتنیک: سهمیه روسیه در تأمین غلات ایران چگونه است؟

پیمان پاک: قبل از پیش آمدن این بحران ها، سعی ما از سال گذشته این بود که ما سبد غلات و نهاده های خود را از آمریکای لاتین به سمت کشورهای همسایه منتقل بکنیم. طی سال گذشته ما حجم قابل توجهی از نهاده ها و غلات را از روسیه، قزاقستان و حتی از هند خرید کردیم. برای اینکه ما یک سبد متنوع را در نظر داشتیم.

با توجه به بحران هایی هم که پیش آمده است بالاخره ما تمرکز با ظرفیت های کشور دوستمان روسیه است. کما اینکه ایران هم در زمان تحریم، دارد کمک های خیلی خوبی به روسیه می کند. از جمله از لحاظ تأمین قطعات و وسایل دیگر. به نظرم دو کشور می توانند در حوزه امنیت غذایی نقش ویژه ای پیدا بکنند. دولت روسیه هم در حوزه میوه و تربار و صیفی جات نیازهای جدی دارد که ایران می تواند این تأمین را انجام بدهد و در حوزه غلات و نهاده ها، دولت روسیه می تواند کمک بکند و نیاز ایران را تأمین بکند. کمااینکه ما برنامه های جدی برای کشت فراسرزمینی داریم، یعنی توی روسیه، قزاقستان و کشورهایی که دوست ما هستند کشت بکنیم و تولید و بخشی از نیازهای ایران را تأمین بکنیم.

اسپوتنیک: کشت فراسرزمینی در کجا می تواند باشد؟

این موضوع در حوزه جهاد کشاورزی ایران است. بنده به عنوان برقرارکننده ارتباط ارگان های تجاری روسیه با ایران دارم اقدام می کنم. آنکه حجم زمین و منطقه آن کجاست، وزارت کشاورزی دارد با وزارت کشاورزی روسیه دنبال می کند. قطعا این حجم زمین یک کاسه نخواهد بود و ممکن است توی زمین های مختلف باشد.

محصولات متعددی را داریم. ما یک فصول گندم نیاز داریم، یک زمان جو نیاز داریم و یک زمان دانه های روغنی نیاز داریم که همین سه محصولی است که عمدا در روسیه تولید می شود روی این سه محصول برنامه داریم و قطعا روی آن کار خواهیم کرد.

اسپوتنیک: چرا تاکنون خط هوایی تجاری بین ایران و روسیه راه اندازی نشده است؟

ببینید، طی این ۱۰ تا ۱۲ سال سابقه تجاری که با روسیه دارم یکی از نکاتی که همیشه برای ما جای سوال بود که یک سری محصولاتی که در روسیه دارد به قیمتهای بسیار بالا خرید می شود در ایران در بعضی از مناطق ایران با قیمت های بسیار پایین دارد تولید می شود به عنوان مثال سبزیجات. اما این سبزیجات تا به روسیه می رسد کیفیت آن بعضا دچار مشکل می شود. در صورتی که با یک خط حمل و نقل هوایی در عرض چند ساعت به جای مثلا ۱۰ تا ۱۲ روز این محصول می تواند به مسکو و یا شهرهای دیگر برسد. یا در حوزه بعضی از میوه های خاص مثل گیلاس و آلبالو و یا در حوزه محصولات دریایی، مثل میگو و ماهی که واقعا اینها می توانند در عرض چند ساعت بصورت تازه برسد و فریز نشوند.

این موضوعاتی بود که مهم بود تا ما در دولت جدید این مسأله را مطرح کردیم. و تصمیم گرفتیم این خط هوایی در سال جدید یعنی تا پایان سال ۲۰۲۲ این خط راه می افتد و یک مسأله مهم که باعث می شود تجار یک مقداری رغبت خود را به حمل و نقل هوایی از دست بدهند محاسبه گمرک روسیه بر مبنای هزینه حمل است.

وقتی هزینه حمل با بحث حمل هوایی بالاتر می رود محاسبه آن باعث می شود که یک کمی از اقتصاد بیفتد، لذا تاجر سعی می کند با کشتی و کامیون راه اندازی بکند. در این زمینه اگر دو کشور بتوانند به توافق خوبی برسند، قطعا کاهش هزینه های گمرکی یک عامل و مشوق خوبی خواهد بود برای راه اندازی خطوط کارگو و حمل و نقل هوایی که ما این خطوط را با قطر و با چین داریم. قطعا این خطوط می تواند با روسیه هم راه بیفتد تا محصولات تازه حمل بشود و انتقال پیدا بکند.