فروپاشی اتحاد شوروی به نوعی سیگنال پیشروی بسوی شرق برای کشورهای ناتو مبدل شد. آمریکا با دستان ناتو و با صحبت در باره توسعه و تکامل سیستم امنیت در اروپا فرایند گسترش حیطه حضور خود را آغاز کرد. کشورهای عضو ناتو با اعلام صلح آمیز ترین ابتکارات ، سیستم های دفاعی خود را مستقر کردند و رزمایش هایی نزدیک به مرزهای روسیه برگزار کردند.
کمتر کسی اکنون به یاد دارد که ساختار ناتو از ابتدا می بایست در دو جهت کار کند: نظامی و غیر نظامی. همکاری در رشته اقتصادی و مسائل تأمین امنیت انرژتیک و حفاظت از محیط زیست و آموزش و پرورش و حتی مسأله اشتغال ساکنان جهت دوم فعالیت ناتو را تشکیل می داد. اجرای این اهداف تا پایان قرن گذشته بتدریج مساوی با صفر شد. ناتو اکنون به عنوان یک بلوک نظامی شناخته می شود که فقط به حل و فصل مسائل نظامی می پردازد. بعلاوه اگر از اهدافی صحبت شود که ناتو در مقابل خود قرار داده است قبل از هر چیز باید به این سوال پاسخ داد که چه کسی این اهداف را تعیین کرده است.
سرگی میخییف کارشناس مشهور سیاسی روسیه در این خصوص گفت:ناتو هیچگونه هدفی در مقابل خود قرار نمی دهد. آمریکایی ها تعیین هدف می کنند. ناتو — صاف و ساده سازمانی است که منافع آمریکا را تأمین می کند. برای آمریکایی ها، درگیری در اوکراین بهانه ای است تا بتوانند حضور نظامی خود در اروپا را حفظ کنند. زیرا اگر مناسبات بین روسیه و اروپا عادی بود ، نقش آمریکا کاهش می یافت. بدین ترتیب آمریکایی ها برای جلوگیری از کاهش نقش خود در اروپا و داشتن بهانه ای برای گسترش حضور خود، نیاز به درگیری دارند.
باصطلاح فرایند گسترش ناتو که در آستانه قرن به مقیاس عظیمی رسید — در سال 1999 میلادی — مجارستان، لهستان، چک، در سال 2004 میلادی — لیتوانی، لتونی، اسلاواکی ، اسلوانی ، رومانی، استونی و بلغارستان به ناتو پیوستند- به گسترش حضور آمریکا کمک کرد. در اینجا بجاست یادآور شویم که علت چنین تمایل زیاد عضو گیری زیاده از حد از کجا ناشی می شود.
دمیتری پولیکانوف عضو شورای مرکز علمی پژوهش های جهانی در این خصوص گفت: در دهه 1990 میلادی، به گورباچف قول دادند که ناتو گسترش نخواهد یافت. اکنون رهبران غرب می گویند که در آن زمان صحبتی از گسترش ناتو نشده بود ، بلکه از عدم گسترش ساختار هسته ای ناتو در اراضی جدید صحبت شده بود. آخرین تصمیمات ناتو که با عضو گیری سال 2008 میلادی درارتباط است نشان داد که ناتو برای کند کردن روند گسترش سازمان آماده بود. هر چند در سا لهای گذشته گسترش سازمان یکی از اهداف اصلی ائتلاف موجود بود. علت عینی دیگری برای موجودیت آن وجود نداشت. برای جلوگیری از توقف کار ماشین بروکراتیک می بایست تقلیدی از روند گسترش پیاده شود. بدین معنا گسترش ناتو تنها راه نجات برای ائتلاف ناتو بود.
بدین ترتیب این مکانیزم در حال کار امکان دریافت بودجه خوب نظامی را برای ائتلاف ممکن ساخت و ناتو با خیال راحت به انتظار «فردا» نشست. اما اولین دهه قرن جدید نشان داد که دنیا می تواند بدون استفاده از خطرات و تهدیدات زندگی آرام خود را ادامه بدهد و کشورها می توانند براحتی با یکدیگر کنار بیابند. چنین نتیجه ای به مذاق آمریکا — اولین نوازنده « ناتو» خوش نیامد. همانا به این دلیل با شروع از سال 2008 میلادی واشنگتن با شدت تمام روی دستیابی به اهداف جدید کار کرد — ترساندن اروپا با خطر روسیه و مجبور کردن کشورهای اروپایی به پرداخت حساب های نظامی بطور کامل.
هم اکنون از نظر سیاسی ظهور نوعی دشمن خارجی برای این سازمان ضروری و سودآور است. برای ناتو نیز نگریستن به روسیه به عنوان دشمن سودآور است زیرا این بهانه مضاعف برای افزایش بودجه نظامی خواهد بود. ناتو طی 10 سال از ضرورت کاهش فاصله بین مخارج نظامیان آمریکا و اروپا صحبت می کند تا متحدان اروپایی هر چه بیشتر وظایف نظامی را به عهده بگیرند. راضی کردن آنها زیاد طول نکشید. اکنون خطر خارجی خیالی وجود دارد که آنها باید در حول آن متحد شوند و مخارج نظامی خود را افزایش بدهند.
قابل درک است که روسیه مخالف چنین گسترش شدید ناتو بسوی شرق است. اما مسکو از صدور اعلامیه های شدید خودداری می ورزد. مسکو درک می کند که صلح باید بر اساس « گفتگو» بنا شود. برای روسیه فقط جستجوی سازش مهم نیست ، نکته مهم دیگر دستیابی به این هدف است که در آینده ائتلاف ناتو به عنوان مکانیزم فشار بر کشورهای مختلف مورد استفاده قرار نگیرد. زیرا حوادث سال های اخیر نشانگر آن است که فشار بر مسکو — به بن بست می انجامد. اما در آنسوی اقیانوس همه نتوانسته اند به این درک برسند.
