اسپوتنیک – ولادیمیر ساژین خاورشناس مطرح روس در این خصوص چنین می نویسد: رسوایی این خبر در این واقعیت نهفته است که مصاحبه ای که در ماه مارس انجام شده کاملا محرمانه بوده است. با این حال، یک نسخه از ضبط آن به دست کانال خبری مستقر در لندن "ایران اینترنشنال" افتاد که ابتدا گزارش ضبط را پخش کرد و سپس آن را در اختیار نیویورک تایمز گذاشت. علاوه بر این، وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی صحت ضبط را رد نمی کند، اگرچه یادآوری کرده است کند که قسمت سه ساعته منتشر شده با متن اصلی هفت ساعته مطابقت ندارد.
ایران کشوری است که بیش از 40 سال در مرکز سیاست های جهانی قرار داشته و در عین حال بسیار بسته است. بنابراین، از یک سو، افشاگری های وزیر امور خارجه ایران توجه سیاستمداران، دانشمندان علوم سیاسی و تحلیل گران را به خود جلب می کند، از سوی دیگر این سوال مطرح می شود که چگونه این اتفاق می تواند در ایران رخ دهد، جایی که تقریبا همه چیز زیر کنترل قرار دارد. طبق آخرین اطلاعات موجود، ضبط صدا از مصاحبه وزیر امور خارجه ایران از مرکز بررسی های استراتژیک زیر نظر رئیس جمهور این کشور گرفته شد.
در تاریخ 29 آوریل 2021، یک روز پس از انتشار متن گفتگوی آقای ظریف با روزنامه نگار، حسام الدین آشنا، مشاور ارشد رئیس جمهوری اسلامی ایران، از سمت خود – ریاست مرکز بررسی های استراتژیک استعفا داد. اندکی بعد، دفتر ریاست جمهوری بیانیه ای صادر کرد و بیان داشت که پس از حوادث اخیر مربوط به سرقت یک فایل صوتی و استعفای حسام الدین آشنا، رئیس جمهور علی ربیعی را به عنوان رئیس مرکز بررسی های استراتژیک منصوب کرد. می توان گفت که رئیس جمهور این واقعیت را قبول کرد که ضبط آن مصاحبه لو رفته است.
آقای آشنا بلافاصله پس از استعفا، در حساب توئیتر خود نوشت كه مركز بررسی های استراتژیک علاوه بر ارائه خدمات برای بهبود دانش در رشته های استراتژیک، مسئول مستندسازی دستاوردهای دولت یازدهم و دوازدهم است. [دولت حسن روحانی رئیس جمهور 2013-2017 و 2017-2021 ]، و چهار جلد اسناد در حال حاضر برای چاپ آماده است. پروژه سالنامه اثربخشی دولت برای جمع بندی تجربه وزرا و معاونان رئیس جمهور تدوین شد و از طریق گفتگو با آنها اجرا گردید. شرح سالنامه اثربخشی دولت شامل 33 مصاحبه با 28 وزیر و معاونان رئیس جمهور است. کار در 18 مارس 2021 به پایان رسید.
آقای آشنا ادعا می کند که "برخی از راهزنان حرفه ای با جاه طلبی های سیاسی" در تلاشند تا نیاز این اقدام تاریخی را زیر سوال ببرند. به همین منظور، آنها این فایل صوتی را در موقع نامناسب منتشر کردند. آقای آشنا صریحاً دست داشتن در این سرقت را رد می کند. جای تعجب نیست که مقاله وی تحت عنوان معنی دار منتشر شده است: "به جای دراز کردن حکیم باشی، مسیر نفوذ را شناسایی کنید." آقای ظریف وزیر امور خارجه چه چیز اینقدر داغ و پر شور را گفته است؟ به طور خلاصه، وی گفته: یک - تأثیر کل سپاه بویژه قدس بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، در درجه اول در خاور نزدیک و خاورمیانه، دو - نقش سردار قاسم سلیمانی فرمانده قدس ترور شده توسط آمریکایی ها و سه – ادعاها علیه روسیه.
در مورد تأثیر سپاه در سیاست و اقتصاد ایران می توان گفت که درست است که اکنون سپاه "یک دولت در درون یک کشور" است. بخش اصلی اقتصاد، انواع زیرساخت ها، برنامه های هسته ای و موشکی، تولید و تهیه سلاح و تجهیزات نظامی در دست سپاه متمرکز شده است. علاوه بر این، سپاه دارای عملکردهای تبلیغاتی، اطلاعاتی، ضد جاسوسی و پلیس است. سپاه ابزار اصلی در مبارزه با هرگونه تظاهرات مخالفانی است که با ایدئولوژی محافظه کار تندرو سازگار نیستند.
سپاه همچنین در خاورمیانه و در سراسر جهان از طرق مختلف فعالیت می کند. در سال 2016، فرمانده کل وقت سپاه، سرلشکر محمدعلی جعفری، گفت که تهران 200 هزار جنگجو را برای جنگ در منطقه آماده می کند. وی اذعان کرد که ده ها هزار نفر از جوانان شیعه تحت آموزش "جهاد" در سوریه، عراق، افغانستان، پاکستان و یمن قرار دارند. از سال 2015، مرحوم سرلشکر سلیمانی شروع به ایجاد نمونه هایی از سپاه در عراق و حزب الله در سوریه کرد. نیروهای اصلی سپاه و قدس امروز به سوریه، عراق، یمن، لبنان اعظام می شوند. حتی اطلاعاتی وجود دارد که سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایالات متحده و اروپا را هدف قرار داده است.
یک نکته مهم این است که فرمانده قدس مستقیماً به آیت الله خامنه ای گزارش می دهد و هیچ مسئولیتی در قبال دولت، یا ستاد کل یا سایر ساختارها ندارد. زمانی حسن روحانی رئیس جمهور سعی داشت تدابیری برای محدود کردن نفوذ سپاه از جمله کاهش اشتهای اقتصادی سپاه، ممنوعیت فعالیت های سیاسی در خارج از کشور و نظارت بر سیاست خارجی اتخاذ کند. با این حال، ناموفق بود. رئیس جمهور ایران نمی تواند فعالیت های سیاسی و اقتصادی سپاه را محدود کند، حتی اگر خیلی دوست داشته باشد. سردار قاسم سلیمانی، با برخورداری از شخصیت، استعداد، جذابیت، فعالیت های سیاست خارجی را با فعالیت های نظامی ادغام کرد و با موفقیت از اوضاع در جهت تقویت نفوذ سپاه و قدس استفاده کرد.
جواد ظریف در مصاحبه با سعید لیلاز خاطرنشان کرد که سپاه و دیپلمات ها برای تحقق منافع ملی ایران باید همکاری کنند. اما به محض اینکه دیپلماسی ایران به تنش زدایی با کشورهای غربی و سایر کشورها نزدیک شد، سپاه تحریکات مختلفی را انجام داد. در این رابطه ظریف از حملات نیروی دریایی سپاه به کشتی های خارجی در خلیج فارس و به آتش کشیدن سفارت عربستان سعودی در تهران و سرکنسولگری در مشهد توسط عوامل قدس یاد کرده است. به طور کلی، به گفته آقای ظریف، در طول هشت سال حاکمیت دولت اصلاح‌طلب لیبرال رئیس جمهور روحانی با موافقت آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب تقریباً تمام تلاش های دیپلماتیک وزارت خارجه ایران را خنثی کرد و نقش اصلی در این امر، به گفته ظریف سرلشکر سلیمانی ایفا کرده بود که از اعتماد نامحدود و بی حد و حصر رهبر کشور برخوردار بود.
با این وجود، آقای ظریف از کار قاسم سلیمانی ستایش می کند و می گوید که آنها قبل از حمله آمریکا به افغانستان و عراق با هم همکاری موثری داشتند. وزیر متذکر می شود که ایالات متحده با ترور سلیمانی ضربه ویرانگرتری به ایران وارد کرد از این که بر اثر حمله یک شهر عظیم را ویران کند. با این حال، وزیر خارجه از تکرار این نکته خسته نمی شود که سلیمانی می خواست وزیر امور خارجه در مورد برخی اقدامات دولت، که گاهی او را در موقعیتی ناجور قرار می دهد، در تاریکی باقی بماند. بنابراین، در سال 2019، ژنرال سلیمانی شخصاً سفر بشار اسد رئیس جمهور سوریه به ایران، مذاکرات خود با رهبر خامنه ای و رئیس جمهور روحانی را ترتیب داد، که تنها یک ساعت قبل از ورود رئیس جمهور سوریه به تهران از این سفر مطلع شد. ظریف وزیر امور خارجه نیز در زمره مقام های آگاه از این سفر نبود.
ظریف همچنین بازگو کرد که چگونه شب 8 ژانویه 2020، وقتی ایران تصمیم به انتقام گیری از آمریکا برای ترور سردار سلیمانی گرفت، دو ژنرال ارشد قدس با نخست وزیر عراق عادل عبدالمهدی ملاقات کردند و به او گفتند که ایران در 45 دقیقه به پایگاه نظامی ایالات متحده موشک شلیک می کند. بنابراین آمریکایی ها قبل از خود ظریف از این حمله مطلع شدند. وزیر امور خارجه ایران از جان کری وزیر خارجه پیشین آمریکا مطلع شد که اسرائیل حداقل 200 بار به اهداف ایرانی در سوریه حمله کرده است. همچنین، به گفته آقای ظریف، وی به موقع از سرنگونی اشتباهی هواپیمای مسافربری اوکراینی توسط سپاه پاسداران مطلع نشده است. به گفته وی، وزارت امور خارجه ایران از فعالیت در سوریه، عراق، یمن، لبنان و بسیاری از کشورها تا حد زیادی برکنار شده است. در سفارتخانه ها و نمایندگی های ایران در خارج، سپاه نقش اول بازی می کند.
همه اینها دلیلی برای چهار درخواست استعفا از طرف وزیر امور خارجه بود.
اما رئیس جمهور روحانی این اجازه را به وی نداد. از قرار معلوم ظریف به شدت نگران سوریه است. وزیر امور خارجه مخالف تصمیم سردار سلیمانی برای استفاده از هواپیمایی غیرنظامی ایران ایر جهت انتقال نیرو، سلاح و تجهیزات به سوریه بود. بدون اطلاع وی، اجازه عبور نیروهای هوافضای روسیه از حریم هوایی ایران برای کمک به سوریه داده شد. نارضایتی آقای ظریف قابل درک است، اما تا آنجا که به روسیه مربوط می شود، نیروهای هوافضای روسیه زمانی شروع به حمایت از دمشق کردند که نیروهای زمینی سپاه مدتها در آنجا فعالیت می کردند. اتهام ظریف به مخالفت روسیه با انعقاد برجام مایه سردرگمی و تعجب است. با تجزیه و تحلیل عینی کل روند بیش از 10 ساله حل مسئله هسته ای ایران، می توان گفت که روسیه همیشه طرفدار رژیم منع اشاعه سلاح های هسته ای – ان پی تی و جلوگیری از ساخت آن در ایران بوده است. و در عین حال، روسیه همیشه طرفدار توسعه برنامه هسته ای صلح آمیز ایران تحت کنترل آژانس انرژی اتمی بود، همانطور که در برجام نوشته شده است. مسکو همیشه به طور فعال برای این سند مبارزه کرده و می کند.
به عقیده آقای ظریف، روسیه می خواست ایران سوخت نیروگاه های هسته ای را از کشور ما دریافت کند و در راه ایجاد زیرساخت ها در ایران برای غنی سازی اورانیوم مانع می تراشید. روسیه خواهان تبدیل شدن به تأمین کننده اصلی سوخت هسته ای برای نیروگاه های هسته ای ایران بود، نه به دلیل ملاحظات تجاری بلکه به منظور حذف موضوع غنی سازی اورانیوم در ایران. بنابراین، حتی بدون برجام نیز می توان کاری کرد تا مشکل هسته ای ایران حل شود. آنچه می توان در مورد آن با وزیر ظریف موافقت کرد، دیدگاه وی در مورد موضع مسکو در خصوص روابط ایران و غرب است. مسکو علاقه ای به تغییر جهتگیری ایران به غرب و یا بروز تنش در روابط بین تهران و غرب ندارد.
به طور کلی، من تصور می کنم که اظهارات آقای ظریف در مورد روسیه بعید است بر روابط بین کشورهای ما تأثیر بگذارد. این مناسبات بیش از 500 سال قدمت دارد. در حال حاضر، تعریف روابط روسیه و ایران به عنوان "مشارکت موقعیتی" مهم کاملاً درست است. آنها بسته به منافع ملی بوده و دامنه وسیعی از روابط متقابل را در بر می گیرد. و این روابط تحت تأثیر اظهارات حتی سیاستمداران معتبری مانند وزیر امور خارجه ظریف به سختی می تواند تغییر کند.
ضمن بررسی این سوال که انتشار نظرات شخصی محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه ایران برای چه کسانی سودمند است، باید بگویم که برای بسیاری افراد. هم برای یران و هم برای مخالفان سیاسی وی.
و این کار به انتخابات ریاست جمهوری مربوط نیست. وزیر ظریف، به گفته وی، قرار نیست به عنوان کاندیدای انتخابات ریاست جمهوری ثبت نام کند. علاوه بر این، طبق منابع رادیو فارسی زبان پیام اسرائیل، آقای ظریف قصد دارد بعد از انتخابات با خانواده اش ایران را ترک کند. می گویند از طرف وی، مذاکرات با دو دانشگاه بزرگ آمریکایی در مورد کار به عنوان سخنران تاریخ دیپلماسی ایران در حال انجام است.
اگر منظور ما انتخابات ریاست جمهوری است، در این صورت شانس اصلاح طلبان لیبرال برای پیروزی در شرایط فعلی بسیار اندک است و بعید است این افشاگری ها چیزی تغییر کند. در همین زمان می توان چنین فرض کرد که اعلام افکار و دیدگاه های اصلاح طلبان لیبرال درباره مشکلات ایران معاصر توسط خود محمدجواد ظریف و همکارانش سازمان داده شده است. علت آن -ناامیدیشان از سقوط برنامه های سیاسی آنها نه تنها مربوط به برجام، بلکه همچنین مربوط به ایده های آزادسازی، اصلاحات اقتصادی و سیاسی در کشور است. وزیر ظریف با انجام بحث بی پایان خود با سردار سلیمانی، می گوید که انقلاب تولید اسلحه و تفنگ نیست، بلکه نشر ارزش های اخلاقی، معنوی و فرهنگی است.
در میان دانشمندان علوم سیاسی و خاورشناسان، رسم است که نظام سیاسی ایران را بعنوان یک وحدت و مبارزه بین دو مرکز قدرت: لیبرال-اصلاح طلب و رادیکال-محافظه کار بررسی کنند. اما افشاگری های وزیر امور خارجه محمد جواد ظریف این تصویر را خرد می کند. روشن می شود که در حال حاضر تنها یک مرکز قدرت در ایران وجود دارد - محافظه کار رادیکال، در راس آن مقام معظم رهبری و فرمانده معظم کل قوا آیت الله خامنه ای، که ابزار اصلی وی برای حل همه مشکلات خارجی و داخلی، سپاه با "شمشیر برنده" آن - قدس است.
به نظر نویسنده مقاله، ماجرای این نشت عجیب و غریب با تمایل حسن روحانی، محمدجواد ظریف و همکارانشان که صحنه سیاسی را ترک می کنند ارتباط دارد و هدفش درمیان گذاشتن نگرانی شان از آنچه در ایران اتفاق می افتد به جهانیان است.
