اسپوتنیک - مهدخت ذاکری مدیر بین الملل طرح معدن معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری ایران، درباره تاثیر علم و فناوری در ایجاد ثبات برای خاورمیانه به خبرنگار اسپوتنیک در تهران گفت:
تنش های جاری در منطقه خاورمیانه نشان از آن دارد که ابزارهای سنتی برای حل چالش های پیش رو همچون دیپلماسی قدرت های بزرگ، دیپلماسی رفت و برگشت (Shuttle Diplomacy)، دیپلماسی رده دو (Track II Diplomacy) و مذاکرات مستقیم، چندان موفق نبوده است.
اما شیوه های دیگری همچون دیپلماسی علم و فناوری به مفهوم تشریک مساعی علمی و فناورانه متخصصین، دیوان سالاران و تکنوکرات ها برای حل مشکلات مشترک و ایجاد همکاری های سازنده بین المللی ظرفیت غیرقابل انکاری برای حل منازعه به ویژه در این منطقه را داراست. این شکل از دیپلماسی بی شک مسیر همواری را برای کشورها به منظور ارتقای کیفیت زندگی شهروندان از طریق انتقال و توسعه فناوری و علم هموار می کند. اما همزمان زمینه ای را برای بهبود مناقشات منطقه ای و نیز توسعه آن از طریق همکاری های فناورانه و علمی که کمتر سیاسی و امنیتی شده است، فراهم می کند.
بنابراین تلاش های دیپلماتیک در این حوزه می تواند منجر به ایجاد شکل گیری بسترهای اعتماد و صلح سازی در منطقه خاورمیانه گردد.
وی ضمن تاکید بر اهمیت علم و فناوری در متحد سازی جهان افزود: در سراسر دنیا دیپلماسی علم و فناوری به توسعه سیاست خارجی و همکاری های بین کشورها کمک کرده است. یکی از این موارد تلاش های جهانی در مقابله با تغییرات آب و هوایی است که دیپلماسی علم تاثیر بسزایی بر همگرایی دولت ها داشته است. کنفرانس ۲۰۱۵ پاریس صدها سیاستمدار و متخصص را برای بررسی شواهد علمی گرمایش زمین، راه حل ها و ترسیم چارچوبی برای کاهش آسیب های زیست محیطی، برای مذاکره و حل مشکلات گرد هم آورد.
زمینه دیگری که دیپلماسی علم و فناوری در آن نقش به سزا داشته، مقابله با شیوع بیماریهای واگیردار است. شیوع زیکا در آمریکای لاتین، گستردگی بیماری ابولا در افریقا و اخیرا نیز همه گیری جهانی ویروس کرونا و تلاش دولتها و سازمانهای بین المللی در مبارزه با این تهدیدات مشترک علیه سلامت انسانها، بار دیگر بر اهمیت این حوزه تاکید کرد.
مهدخت ذاکری با تاثیر گذار دانستن نقش ایران در تولید علم و فناوری همچنین سرمایه های عظیم علمی این کشور بیان کرد: در منطقه خاورمیانه ظرفیت های بیشماری برای دیپلماسی علم و فناوری همچون انرژی، سلامت و صنعت معدن وجود دارد. همزمان که تقویت این رویکرد به ارتقای سطح زندگی شهروندان کمک می کند، میتواند گام موثری در راستای حل مناقشات منطقه نیز باشد. بدین مفهوم که همکاری در حوزه های یاد شده، می تواند گام به گام در سطوح مختلف اعم از کارشناسی، دانشجویی و دانشگاهی، بین شهروندی و بین دولتی، به سوی عادی سازی و توسعه روابط، موثر واقع شود.
در بخش انرژی به عنوان مثال، انرژی های تجدید پذیر به مثابه منبعی کمتر استراتژیک در منطقه با مقایسه با منابع هیدروکربونی، دیپلماسی فناوری میتواند بسیار فعال عمل کند و همکاری های منطقه ای اثربخشی شکل بگیرد.
در این راستا، ایران با دراختیارداشتن منابع فراوان انرژی های تجدید پذیر چون ۳۰۰ روز آفتابی، باد های ۱۲۰-۱۸۰ روزه سیستان و آبشارهای جاری در استان های مختلف کشور، میتواند مبتکر طرح ها و پیشنهادات همکاری با کشورهای همسایه ی خود، باشد.
استفاده از نوآوری ها، انتقال فناوری و نیز تکیه بر منافع اقتصادی مشترک در این حوزه، می تواند زمینه مناسبی برای مذاکرات دیپلماتیک فناورانه و علمی با رویکرد بهبود و توسعه روابط با همسایگان ایجاد کند.
حوزه دیگر سلامت است، در ماه های اخیر با همه گیری ویروس کرونا، در منطقه خاورمیانه علیرغم وجود تنش ها و منازعات جاری، اقداماتی هرچند کم اثر، در حوزه آتش بس و یا حل مناقشه از سوی دولتهای منطقه و سازمان های بین المللی برداشته شده است. اما در چنین شرایطی و به منظور مقابله با تهدید مشترکی چون کوید-۱۹ علیه امنیت انسانی مردم منطقه و جهان، شاهد بودیم که تلاش های دیپلماتیک در قالب فرستادن کمک های بشردوستانه دارویی از طرف برخی دولت های منطقه به ایران انجام شده است.
بنابراین به نظر میرسد این شرایط نیز، میتواند زمینه ساز همکاری میان دولتها پیرامون موضوعی غیر حساسیت زا و غیر امنیتی همچون سلامت بشر، در قالب تشکیل نهاد های منطقه ای باشد.
همکاری در حوزه معدن و صنایع معدنی نیز از دیگر بخش هایی است که میتواند در منطقه خاورمیانه و بویژه میان ایران و همسایگانش، منجر به تشکیل زمینه های همکاری های گسترده شود.
وی در پایان اظهار داشت: به این ترتیب که ایران با دارا بودن ذخایر عظیمی از مس، سرب، روی و سنگ های تزیینی، جایگاه دهم را در دنیا از این لحاظ از آن خود کرده است. با توجه به تلاش های گسترده اخیر طرح توسعه معدن در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری به مثابه یکی از متولیان دیپلماسی علم و فناوری در کشور، مطالعات و رایزنی هایی پیرامون تشکیل پلتفرمی منطقه ای در زمینه همکاری های فناورانه در حوزه های زمین شناسی، معدن و صنایع معدنی انجام پذیرفته است.
از جمله اهداف و ضرورتهای این پلتفرم میتوان به توسعه اقتصاد غیرنفتی کشور، کاهش وابستگی درآمدی به منابع هیدروکربوری و تقویت اقتصاد معدن پایه اشاره کرد. چرا که مواد معدنی حدود یک درصد و صنایع معدنی تا ۶ درصد تولید ناخالص کشور را به خود اختصاص می‌دهد.
دیگر ضرورت مهم این پلتفرم امکان طراحی و ایجاد سازوکارهای مالی دو یا چند جانبه غیردلاری با اعضای منطقه ای آن به منظور تبادلات مالی برای تسهیل انتقال فناوری و خدمات در این حوزه خواهد بود. مهمترین و ذاتی ترین دلیل تشکیل چنین پلتفرمی اما، بهره گیری از دیپلماسی فناورانه و علمی به منظور کاهش تنش ها در منطقه و دستیابی به صلحی مثبت میان دولت های حوزه خلیج فارس و خاورمیانه خواهد بود.
