یازدهمین نشست وزیران اوپک و غیر اوپک روز 6 ماه ژوئن به ریاست عبدالعزیز بن سلمان، وزیر انرژی عربستان سعودی و همکاری الکساندر نواک، وزیر انرژی روسیه از طریق ویدئو کنفرانس برگزار شد.
در این نشست به تعهد کشورهای تولیدکننده حاضر در توافقنامه همکاری (Declaration of Cooperation) بر منافع مشترک کشورهای تولیدکننده، عرضه کارآمد، مقرون به صرفه و مطمئن برای مصرفکنندگان و بازگشت منصفانه سرمایهگذاری و بازار پایدار تأکید شد.
در این کنفرانس به کاهش مازاد عربستان (۱ میلیون بشکه در روز)، امارات متحده عربی (۱۰۰ هزار بشکه در روز)، کویت (۸۰ هزار بشکه در روز) و عمان (۱۰ تا ۱۵ هزار بشکه در روز) در ماه ژوئن اشاره شد، همچنین کاهش تولید داوطلبانه چند کشور، از جمله نروژ و کانادا و بیانیههای شرکتهای نفتی درباره برنامههای کاهش تولید با توجه به نبود توازن ناگهانی و حاد بازارهای جهانی نفت، مورد توجه قرار گرفتند.
افزون بر آن تأکید شد که کاهش تولید در ماه مه و کاستن از اقدامهای کنترلی برای مقابله با بیماری همهگیر کووید -۱۹ در سراسر جهان بر کسبوکارها و احیای شرایط اقتصادی، به بهبودی نسبی و بازگشت ثبات به بازار نفت کمک کرده است.
اوپک و متحدان آن، شامل روسیه، روز 8 ماه ژوئن توافق کردند کاهش تولید خود را یک ماه دیگر تمدید کنند.
اسپوتنیک در رابطه با این موضوع با دکتر محمد صادق جوکار – پژوهشگر اقتصاد سیاسی و کارشناس ارشد و عضو هیات علمی موسسه مطالعات بین المللی انرژی وابسته به وزارت نفت به گفتگو نشست.
اسپوتنیک: آیا میتوان به ارزیابی اجراییشدن موفق این توافق پرداخت؟ دیگر اینکه بازار نفت طی این مدت دچار چه تغییراتی شده و ایران در این رابطه چگونه موضعگیری خواهد کرد و چه فایدهای از اجرای این توافق می تواند نصیب جمهوری اسلامی ایران بشود؟
جوکار: این توافق نسبت به توافقهای دیگری که وجود داشته فقط خود اوپکی ها نبودند و تعهداتی هم دیگر کشورها به عهده داشتند، بخصوص کشور آمریکا ، کانادا، نروژ و برزیل که این موضوع را بیان کرده بودند. در مجموع بر خلاف تعهدات قبلی خود، حداقل این را در باره اوپکی ها میتوان گفت که سطح پایبندی آنها فقط 4 درصد بود و دو کشور عراق و نیجریه از لحاظ حجم بالاترین تخلف را از لحاظ میزان ایفای تعهدات خود داشتند.
بطور کلی باید این را بیان کرد که ما هنوز آمارهایی نداریم که ببینیم آیا تعهدات دیگر کشورهایی که در آن کاهش جهانی قرار بود اوپک را همراهی کنند چه میزان بوده، اما فقط وقتی به آمار اوپکی ها نگاه میکنیم، آمارهایشان با توجه به تخلفاتی که عراق و نیجریه انجام داده بودند، از لحاظ حجم، خیلی متفاوت بود از توافق قبلی در اوپک پلاس که خودشان داشتند.
نکته بعدی این است که دو کشور امارات و عربستان باز هم طبق آمارها بالاترین حجم ایفای تعهدات خود را انجام داده بودند، هرچند به صد درصد نرسیده بود، ولی در سطح 96 درصد تعهدات خودشان را ایفا کرده بودند. اینها هم با توجه به اینکه حجم بالایی را در مجموعه اوپکی ها پذیرفته بودند، بخصوص عربستان، نشاندهنده یک نکته کلیدی هست که این کشورها یا نیاز بیشتری به این داشتند که با کاهش تولید، قیمت افزایش پیدا بکند و یا اینکه متأثر از فشارهای غیربازاری و دیپلماسی دولت ترامپ سعی کردند تعهدات خودشان را ایفا کنند و مورد هجوم فشارها و یا لفاظی های دیپلماتیک ترامپ قرار نگیرند که به ویژه منظور عربستان است. این کلیت وضعیت در مورد توافق است.
اما اینکه وضعیت و کلیات این توافق چیست، به نظر می رسد که وضعیت بازار انرژی در اینجا منظور بازار انرژی نفت، این است که مولفهها و یا عواملی کمک کرد که وضعیت بازار بهبود پیدا بکند و نه فقط به خاطر بحث میزان پایبندی اعضا به توافقات کاهشی، بلکه در اینجا دو نکته هست: بهبود روند زودتر از انتظار میزان تقاضای جهانی نفت که از بحران کرونا اثر گذاشته بود و به نظر می رسد که بحران کرونا از لحاظ زمانی تداوم بیشتری داشته باشد که مشاهده می شود اثر منفی بحران کرونا در تقاضای جهانی یک مقدار زودتر دارد از بازار حذف می شود.
نمونه اصلی آن هم بازگشت تقاضای چین است به پیش از کرونا، یعنی این عامل با افزایش روند بهبود تقاضای جهانی، یک مقداری شاید این پایبندی 100 درصدی اگر از سوی اوپکیها هم انجام نشد، ولی حد بهبود تقاضا را پوشش داد.
نکته دیگر این است که اوپک پلاسی ها که در اینجا می شود بیان کرد، یک رویکردی هم داشتند که اگردر شرایطی که بازار بخواهد بهبود پیدا بکند، چون مطمئن نبودند از میزان مشارکت دولت ایالات متحده که منظور مشارکت داوطلبانه و همراهگونه است، تلاش کردند که یک مقداری با کمتر ایفاکردن تعهدات خودشان، بخشی از نفت پرهزینه را از بازار حذف کنند که این می توانست در میزان کاهش تولید نفتی ایالات متحده درنظر بگیرد. این دو نکته را باید در کنار آن بررسی آماری میزان تعهدات نفتی و توافقاتی که اوپکی ها و اوپک پلاسیها پذیرفته بودند و ایفا کرده بودند، دید. این دو نکته، یعنی روند بهبود زودتر از انتظار بحران کرونا و خروج اجبارآمیز نفتهای پر هزینه و در اینجا منظور ایالات متحده است.
حال باید ببینیم که آیا تصمیم اوپکی ها و یا تمدید اوپک پلاسیها موثر بوده است که به نظر می رسد که در بین کشورهای اوپک پلاس، بلوک عربی اوپک علاقمندی بیشتری داشتند که این تمدید بشود و ما شاهد هستیم که در بین کشورهای غیر اوپکی پلاس، روسیه هم مخالفتی نداشت و این را برای یکماه دیگر تمدید کردند. ولی در خود روسیه، شرکت های روسی موضعگیریهای متفاوتی دارند که آیا تمدید این وضعیت و افزایش قیمت موثر است. بعضی از آنها معتقد هستند که افزایش قیمت منجر به افزایش تولید نفت ایالات متحده هم میشود و خیلی علاقمندی ندارند و نگاه های امنیتی و امنیت انرژی را در تحلیلهای خود اضافه می کنند بر صرف ماکسیمایز کردن درآمدیابی. در بحث هایی که برخی از شرکت های روسی هم بیان می کردند نگاه امنیتی و امنیت ملی را می توان دید.
مجموعه امر این است که کشورها الان دارند یک مقداری بااحتیاط در بازه های کوتاه مدت تصمیم گیری می کنند تا ببینند آن مولفه اصلی که منجر به این وضعیت شد به چه شکلی خواهد بود. آن مولفه هم به این صورت خواهد بود که به چه میزان و چه وقت این کاهش تقاضای جهانی ناشی از بحران کرونا به روال قبلی باز خواهد گشت. آنها سعی می کنند کوتاه مدتتر تصمیم بگیرند و با این مولفه خودشان را وفق بدهند. هر چه میزان عدم قطعیت اثرگذاری بحران کرونا پایینتر بیاید، یعنی ما با شواهد بیشتری بتوانیم اثر منفی بحران کرونا را در تقاضای جهانی ایفا بکنیم، تصمیمات هم قابل پیشبینیتر خواهد شد، ولی در شرایط کنونی الان با احتیاط دارند این تصمیم را می گیرند.
منافع جمهوری اسلامی ایران در این وضعیت این است که از لحاظ راهبردی، افزایش قیمت نفت در شرایطی که اگر ایران در بازار آزادانه می توانست نفت خود را بفروشد، خب خیلی مفید بود، ولی الان هم داریم می بینیم که یک بخشی از فروش نفت ایران از طریق دور زدن تحریمهاست که خب درآمدهای ایران و همچنین صادرات حاملهای انرژی مثل گاز و فرآورده ها را متأثر می کند.پس افزایش قیمت نفت می تواند در کوتاه مدت درآمدهای ایران را که از طریق دور زدن تحریمها و همچنین فروش فرآورده یا گاز در قراردادهای مجاز ایران مثل قراردادها با عراق یا ترکیه بدست میآورد را اصطلاحا افزایش بدهد.
در این وضعیت، نکته منفی هم وجود دارد که این نگاه دیگر اقتصادی نیست، بلکه نگاه امنیتی و راهبردی است. این است که افزایش قیمت نفت منجر به کمتر شدن فشار در بخش شیل ایالات متحده می شود که خود آن یک صنعت اشتغالزا در کلیت اقتصاد ایالات متحده است. برای جمهوری اسلامی که نتیجه انتخابات ایالات متحده مهم است و به آن نگاه می کند که آیا دولت ترامپ تمدید می شود و یا دمکراتهای طرفدار بازگشت برجام به قدرت می رسند، افزایش قیمت نفت چون منجر به بهبود فضای اقتصادی آمریکا می شود و میتواند یکی از برگ های برنده دولت ترامپ باشد، می تواند یک تهدید تلقی بشود. یعنی از نگاه راهبردی و امنیتی، درست است که افزایش قیمت نفت، مشکلات اقتصادی را کمتر میکند، ولی خب، می تواند احتمال به قدرت رسیدن و یا تمدید دوره ریاست جمهوری ترامپ را بالا ببرد.
در رابطه با منافع جمهوری اسلامی ایران، باید این دو نگاه را با هم تلفیقی دید- هم نگاه اقتصادی و هم نگاه راهبردی.هر چند منافع ایران الان اگر از لحاظ اقتصادی با افزایش قیمت نفت مثلا صادرات گاز ایران به عراق و ترکیه که الان به ترکیه هم هنوز قطع است،بالا برود، اما از نظر من، دولت آمریکا با افزایش در این حد محدود، خیلی نمی تواند از آن به عنوان یک برگ برنده در انتخابات استفاده بکند. یعنی قیمت خیلی رشد نخواهد کرد، حتی با این توافقات که توی این سه ماه یا 4 ماه آینده منجر به یک شکوفایی پیشاکرونا در صنعت شیل بشود که ترامپ از اشتغال در آن به عنوان یک برگ برنده در انتخابات استفاده بکند. در کلیت امر این است که منافع اقتصادی ایران تأمین می شود و تا حدودی هم احتمال تحقق منافع امنیتی ایران وجود دارد.
در پی شکست مذاکرات کاهش تولید ماه مارس سازمان کشورهای صادر کننده نفت (اوپک) و متحدانش، موسوم به «اوپک پلاس» و آغاز جنگ قیمتی عربستان و روسیه و همچنین شیوع ویروس کرونا، قیمت شاخص نفت خام برنت در سه ماه ابتدایی امسال بیش از ۶۰ درصد سقوط کرد.
اداره آمار رسمی عربستان اعلام کرد که کاهش صادرات نفت دلیل اصلی کاهش ۲۰.۷ درصدی ارزش کل کالاهای صادراتی در سه ماه نخست امسال بود. چین مقصد اصلی صادرات عربستان در این بازه زمانی بود و ژاپن و هند در رتبههای دوم و سوم قرار داشتند.
افزون برآن،عربستان سعودی اعلام کرد که کسری بودجه این کشور در سه ماه نخست امسال ۹ میلیارد دلار بوده است، زیرا درآمد نفت با ۲۴ درصد کاهش به ۳۴ میلیارد دلار رسید.
کشورهای تولیدکننده نفت اوپک و غیراوپک حاضر در توافقنامه همکاری (Declaration of Cooperation)، برای کمک به تعادل بازار و افزایش قیمت نفت، در نشست ماه آوریل بر سر کاهش تولید در سه مرحله به ترتیب ۹ میلیون و ۷۰۰ هزار بشکه برای مدت دو ماه، ۷ میلیون و ۷۰۰ هزار بشکه برای ۶ ماه و ۵ میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه برای ۱۶ ماه به توافق رسیدند. ایالات متحده نیز تولید خود را یک میلیون و ۹۰۰ هزار بشکه در روز کاهش داده است.
وزیر انرژی روسیه اعلام نمود که روسیه بهطور کامل به سهمیه کاهش تولید خود مطابق با توافق انجام شده پایبند خواهد بود. نفت امسال روسیه ۵۱۰ تا ۵۲۰ میلیون بشکه خواهد بود که نسبت به تولید ۵۶۱ میلیون تنی پارسال کاهش چشمگیری خواهد داشت.