اسپوتنیک به نقل از وبگاه خبری راشِن 7 ، چنین نوشت: در آوریل 1920، قیام در استان گیلان تحت رهبری شیخ محمد خیابانی رخ داد که هدف آن سرنگونی حکومت ایران و انگلیسی هایی بود که از آن پشتیبانی می کردند. به زودی جنبش شورشی سراسر شمال ایران را دربر گرافت — شهرهای آن سامان یکی پس از دیگری، تحت کنترل شورشیان قرار می گرفتند. موفقیت نیروهای دموکراتیک در ایران نمی توانست توجه دولت روسیه شوروی را به خود جلب نکند.
لئون تروتسکی حتی در پاییز سال 1919، بعد از شکست نیروهای اصلی گارد سفید در روسیه، طرح هایی برای صادرات انقلاب به آسیای غربی می کشید. در آن زمان این ایده نقش بر آب شد. اما تا بهار 1920، زمانی که قدرت شوروی تا آذربایجان گسترش یافت، ممکن بود کاری شود تا هدف پیشروی دورتر شود.
در آغاز سال 1920، میخائیل فرونزه، فرمانده جبهه ترکستان، به شورای نظامی انقلابی روسیه نوشت: "هزینه های زیادی در ارتباط با تشکیل نیروهای انقلابی در ایران لازم است." برای انجام عملیات نظامی، فرونزه از مسکو خواست تا مقادیر سلاح و مهمات را بدهد. رهبران جنبش کمونیستی خاورزمین، ترک مصطفی صبحی و ایرانی سلطان زاده، به دولت شوروی رو آورده و از آن خواستند که در خاک خود واحدهای انقلابی ایرانی را تشکیل دهد. آنها در پیام خود نوشتند: "اگر حمایت از 20 تا 30 هزار نفر تامین شده باشد، مردم زحمتکش ایران نه تنها از امپریالیستهای بریتانیایی رهایی یافته، بلکه یکبار و برای همه از استثمارگران خود هم آزاد خواهند شد و وارد خانواده برادرانه جمهوری های شوروی خواهند گردید.
اما هیچ اطمینانی وجود نداشت که شورشیان نظامی کمونیستی ایرانی به اهداف خود دست یابند. رهبران شوروی مجبور بودند در مورد کل مسایل مربوط به ایراین خودشان تصمیم بگیرند. برای ظاهر شدن سربازان شوروی در ایران لازم بود یک بهانه وجود داشته باشد و چنین دستاویزی یافت شد. در بندر انزلی تعداد زیادی از کشتی های ناوگان آنتون دِنیكین، فرمانده جنبش سفید، ربوده شده از بنادر روسیه قرار داشت. آنها نیاز به بازگشت داشتند. تروتسکی تاکید کرد: "پاک کردن دریای خزر از ناوگان سفید باید با هر وسیله ای شده انجام شود. اگر حمله ناگهانی لازم باشد، باید انجام شود. ایران قادر نیست کشتی های جنبش سفید را خلع سلاح کند." لنین با انجام این عملیات مخالفت نکرد.
در تاریخ 17 مه 1920، نیروی دریایی "ولگا- خزر" تحت فرماندهی فیودور راسکولینکوف و سِرگو اروجونیکیدزه باکو را به قصد انزلی ترک کرد. چند روز بعد کشتی های گارد سفید تحت کنترل ارتش سرخ در آمدند.
اما هدف عملیات انزلی گسترده تر بود. در آستانه ورود کشتی های شوروی به بندر انزلی راسکولنیکوف با میرزا کوچه خان رهبر جنبش آزادی ملی ایران ملاقات کرد. تصمیم گرفته شد که تحت پوشش عملیات سربازان روسی، کوچک خان انقلاب سوسیالیستی در ایران را آغاز کند.
اول ژوئن 1920 انقلاب اصلی ایران شروع شد. در مبارزه با شاه و بریتانیا، بیش از دو و نیم هزار ملوان شوروی، که دارای 12 توپ و 40 مسلسل بودند، به آن کمک می کردند. سه روز بعد، گروه های شورشی کوچک خان، شهر رشت، مرکز استان گیلان را اشغال کردند. یک روز بعد، پس از مشورت با مسکو، جمهوری سوسیالیستی شوروی گیلان اعلام شد. با این حال، از پیش موافقت شد که روسیه شوروی در امور داخلی دولت جدید تاسیس دخالت نکند. به دنبال این، در گیلان شورای نظامی انقلابی، دولت و ارتش تشکیل شد. رئیس جمهور آن به کوچک خان اعلام گردید.
چند روز هم نگذشت که کوچه خان با کمونیست های محلی اختلاف نظر پیدا کرد. او از اصلاحات کشاورزی پشتیبانی نکرد. در پاسخ، او را ناسیونالیست خرده بورژوایی نامیده و به خیانت محکوم کردند. کوچک خان در روز 9 ژوئن مجبور به ترک کابینه وزرای انقلابی شد. و در شب 31 ژوئیه، تمام هواداران کوچک خان نیز از دولت اخراج شدند و تمام قدرت در دست انقلابیون چپگرای رادیکال قرار گرفت. احسن الله خان دوستدار، همرزم کوچک خان، ریاست کابینه را بدست گرفت. روز بعد، ارتش سرخ ایرانی که تازه تاسیس شده بود، شهر تحکیم شده منجیل را به تصرف درآورد. نقش مهمی در کودتا سپاه سرخ دسته 800 نفری ارتش سرخ ایفا کرد. کمونیست های ایرانی الهام گرفته، به مسکو چنین نوشتند: انگلیس ها عقب نشینی می کنند. این پیروزی در روزی حاصل شد که به خواست توده های انقلابی و ارتش جمهوری، به جای دولت کوچک خان ناتوان، کمیته انقلابی ایران برقرار شد. دولت جدید در تماس نزدیک با روسیه شوروی به مبارزات فعال پرداخت.
به عقیده ستاد نیروهای مسلح ارتش سرخ گیلان ، ماه اوت، بهترین زمان برای حمله به تهران بود. با این حال، در واقع همه چیز پیچیده تر شد. نیروهای کارگران و دهقانان تمرین نشده که از نبرد های طولانی خسته شده بودند، دیگر نمی توانستند به جنگ ادامه دهند. و در مسکو این امر را خوب می دانستند که در شرایط جنگ شوروی و لهستان، روسیه دیگر قادر نیست از انقلاب گیلان حمایت کند. بخشی از ارتش سرخ گیلان مجبور به عقب نشینی و دفاع از مواضع پیشین شده بود. در عین حال، دولت روسیه شوروی نیاز به همزیستی صلح آمیز با مقامات تهران داشت. در ماه مارس سال 1921، توافق در مورد عدم تجاوز و همکاری میان روسیه شوروی و ایران به امضا رسید که منجر به تقسیم دریای خزر فی ما بین شد و امکان ورود نیروهای مسلح شوروی به ایران را در نظر داشت در صورتی که تهران سیاست ضد شوروی را به اجرا درآورد. مسکو، به نوبه خود، این تعهد را قبول کرد که از شمال ایران خارج شود.
پس از خروج نیروهای شوروی از ایران در ماه ژوئیه سال 1921، بیه انقلابیون ایرانی کشمکش شروع شد و شاه، با استفاده از اختلافات شان، قدرت خود را در سواحل خزر ایران دوباره برقرار کرد.
