چه نوع روابط، دو کشور همسایه را متصل می کند؟ سیاست تهران در قبال کابل چیست؟ ولادیمیر ساژین، دانشمند علوم سیاسی و خاورشناس نظر خود را در این مورد بیان می کند که توجه شنوندگان را به آن جلب می نماییم.
"در ماه های اخیر افزایش و تشدید همکاری بین دو کشور در بسیاری از زمینه ها مشاهده می شود. بازدید های متقابل، دیدارها، مذاکرات میان وزرا و دیگر مقامات عالی رتبه ایران و افغانستان زیادتر شده اند. مسائل امنیتی، مبارزه با تروریسم، مسائل سیاسی، اقتصادی و تجاری مورد بحث قرار می گیرند".
به نظر آقای ساژین، امروز مبارزه علیه سازمان تروریستی داعش، وظیفه اصلی تهران و کابل به شمار می رود. ایران و افغانستان شامل به اصطلاح ولایت خراسان به عنوان بخشی از خلافت اسلامی بدنام شده اند. افغانستان برای داعش، منبع پر کردن ذخایر مالی، انسانی و تبلیقاتی می شود. و همچنین به عنوان پایگاه فعالیت های تروریستی علیه کل منطقه، منجمله ایران، آسیای مرکزی ، قفقاز و روسیه شناخته می شود.
در شرق ایران دشمن بلند پروازانه و قدرتمند در حال تقویت است که به خود وجود جمهوری اسلامی ایران تهدید می باشد. ایران در چنگال داعش عراقی ضد ایرانی در غرب و برادران افغانی اشان در شرق هست. حتی در سال 2014 ابو محمد العدنانی، یکی از رهبران داعش اظهار داشت که شبه نظامیان داعش قصد "به خاک و خون کشیدن ایران" را دارند. این چالش برای ایران است. یکی از پاسخ ها به آن- استفاده از همه فرصت ها برای مبارزه با دشمن است. طبق داده های روزنامه نگاران بریتانیایی، سرویس ایرانی افغان ها را در ایران، در میان پناهجویان، و در خود افغانستان در میان شهروندان نیازمند استخدام می کند.
علی لاریجانی، رئیس مجلس ایران گفت که ما نمی توانیم اجازه دهیم که افغانستان به "حیاط خلوت برای تروریست ها" تبدیل شود. مبارزه موثر علیه تروریسم در افغانستان به ثبات سیاسی نیازمند است.
شکی نیست که ایران به افغانستان با ثبات علاقمند است. به این دلیل، تهران طی مدت طولانی به کابل کمک سیاسی و اقتصادی جدی ارایه می نماید. کمک مالی بلاعوض ایران به افغانستان در چهار سال گذشته (2011 — 2015) 500 میلیون دلار برآورد می شود. 400 میلیون دیگر تا پایان سال 2016 برای انتقال برنامه ریزی می شود.
شرکت ایران در شکل گیری رژیم امنیت و ثبات در افغانستان، طبق برآوردهای تخمینی، در 12 سال گذشته از 0.9 تا 1.2 درصد هزینه های سالیانه ای بودجه دولتی ایران تشکیل می دهد.
گردش تجاری بین دو کشور تمایل به رشد دارد. به گفته علی طیب نیا، وزیر اقتصاد و دارایی ایران، سطح کنونی 2.5 میلیارد آن می تواند به 6 میلیارد دلار برسد.
رویداد مهم روزهای اخیر، رسیدن به توافق در مورد مسئله استفاده ازبندر تجاری ایرانی چابهار به عنوان نقطه ترانزیتی کالاهای افغانی است. امضای این سند در 9 اوت در جلسه پنجم کمیسیون مشترک اقتصادی ایران و افغانستان که برای اولین بار پس از دیر کرد چهار ساله ای برگزار شد، صورت گرفت.
در اواسط ماه جولای در کابل نمایشگاه صنعت ماشین سازی ایران با موفقیت برگزار شد. با توجه به موافقت نامه های امضا شده در دوره کار این نمایشگاه، ایران در مورد استقرار شرکت ها برای تولید آرد، محصولات لبنی، بستنی، محصولات بخش های صنایع غذایی دیگر و همچنین چند انواع لوازم خانگی در افغانستان به توافق رسید.
ایران درباره ساختن پالایشگاه نفتی در خاک افغانستان اعلان آمادگی کرد. این کارخانه قادر به پردازش و تصفیه حدود 400 هزار بشکه نفت خام در روز خواهد بود. پیش از این، افغانستان به افزایش خرید نفت از کشور همسایه تا 1 میلیون تن در سال و گاز طبیعی مایع تا 200 هزار تن در سال ابراز تمایل کرده است.
اما همکاری بین دو کشور با اقتصاد اکتفا نمی شود. رهبر ایران فرمانی را برای ارائه فرصت های آموزش و پرورش برای کودکان افغان مقیم ایران صادر کرده است. لازم به ذکر است که در جمهوری اسلامی ایران حدود 4 میلیون پناهجوی افغانی به سر می برند و تقریبا نیمی از آنها غیر مقیم هستند. علاوه بر این، طرفین بر مسائل قانونی ساختن حضور شهروندان افغانی در ایران ، نرمش مجازات در پرونده های جنایی و استرداد زندانیان کارو بررسیهای گوناگون انجام می دهند.
یکی دیگر از زمینه های مهم تعامل بین تهران و کابل، مبارزه با قاچاق مواد مخدر است. البته، این موضوع جداگانه، بسیار جدی و چند بعدی است. اما در اینجا شایان ذکر است که تهران برای به اشتراک گذاشتن تجربه غنی خود در مبارزه با معاملات و قاچاق مواد مخدر با کابل آماده است. فعالیت وعملیات چنین کار بسیار گران است،چه برسد به هزینه ها برای ساختن سیستم های حصار مهندسی و استقرار مجموعه های نظارت فنی در مرز با افغانستان که به آن در ده سال گذشته حدود 7 میلیارد دلار مصرف شده است.
ایران و افغانستان دو کشور همسایه که از لحاظ تاریخ، فرهنگ و زبان نزدیک هستند و همواره روابط نزدیکی داشتند و تاثیر بر یک دیگر گذاشتند. امروز البته مقایسه ایران در حال رشد و افغانستان پاره شده توسط درگیری های داخلی دشوار به نظر می رسد. با این حال شکی نیست که ایران در افغانستان به دنبال اهداف معین و مطابق بر منافع شخصی می گردد. حتی تحلیل مختصری سیاست ایران در قبال افغانستان اجازه می دهد این سیاست را مشخص کرد. آن عبارت است از:
1. خروج کامل نیروهای آمریکایی از افغانستان.
2. ثبات دولت مرکزی در کابل و مراعات اجباری تعادل در نخبگان حاکم بین پشتون ها و گروه های قومی دیگر.
3. حل مسئله پناهجویان افغانی در ایران به دلیل تشدید و وخیمتر شدن وضعیت جرم و جنایت در کشور. یاد آور می شویم که حدود 3 هزار افغان در زندان های ایران به سر می برند.
4. تامین امنیت شیعیان افغانستان و جلوگیری از تشدید درگیری شیعه و سنی در کشور.
5. مبارزه با گروهک های افراطی سازمان داعش.
6. مبارزه با قاچاق مواد مخدر.
آقای ساژین نتیجه گیری کرده میگوید، بنابراین، می توان گفت که تقویت روابط ایران و افغانستان در تمام زمینه ها، و مخصوصا در مبارزه مشترک علیه تروریست های داعش، شرایطی برای شکل گیری پایه های امنیت در افغانستان و سراسر منطقه فراهم می سازد.
