نگاهی به اهداف و نتایج سفر ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه به ایران

ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه در 19 ژوئیه سفری یک روزه اما بسیار پررویداد به جمهوری اسلامی ایران داشت. هدف رسمی از سفر وی به تهران شرکت در اجلاس سنتی سران روسیه، ایران و ترکیه ضامنان "روند آستانه" بود .

این روند در سال 2017 در پایتخت قزاقستان که در آن زمان آستانه نامیده می شد و با هدف عادی سازی اوضاع در سوریه آغاز شد. آخرین دیدار حضوری سران سه کشور در سال 2019 و دیدار بعدی آنها در سال 2020 به دلیل شیوع ویروس کرونا به صورت آنلاین برگزار شد. سپس سه رهبر تا اجلاس فعلی در تهران دیدار نداشتند.

در این مدت اوضاع سوریه، منطقه، جهان و هر یک از "کشورهای آستانه" تغییر کرده است. و اگرچه روسای جمهور ولادیمیر پوتین، ابراهیم رئیسی و رجب طیب اردوغان دیدارهای دوجانبه حضوری و دائماً تماس تلفنی داشتند، نشست عمومی آنها در "فرمت آستانه" در تهران نه تنها برای بحث در مورد مشکل سوریه، بلکه برای بحث درباره چالش‌های جهانی ضروری بود. به هر حال، اهمیت و نقش این قدرت‌های بزرگ در خاورمیانه و سیاست جهانی شکی نیست. از این رو، علاوه بر آنها نشست سه جانبه، سران روسیه، ایران و ترکیه مجموعه‌ای از گفت‌وگوهای دوجانبه را درباره موضوعاتی که مورد توجه خاص یک طرف یا طرف دیگر است، انجام دادند.

رئیس جمهور پوتین در تهران با آیت الله خامنه ای رهبر ایران، رئیسی رئیس جمهور ایران و اردوغان رئیس جمهور ترکیه گفتگو و تبادل نظر کرد.

سفر ولادیمیر پوتین به تهران با دیدار با ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران آغاز شد که در آن روسای جمهور دو کشور در خصوص ابعاد مشخص همکاری های دوجانبه در زمینه های سیاسی و اقتصادی گفتگو کردند. آنها به تقویت همکاری ها در انرژی، صنعت و حمل و نقل توجه ویژه ای داشتند، توافق کردند که پروژه های مشترک بزرگی را اجرا نموده و استفاده از پول های ملی را در تسویه حساب های مستقیم بین کشورهایشان افزایش دهند.

تصادفی نیست که در آستانه اجلاس تهران، گازپروم روسیه و شرکت ملی نفت ایران تفاهم نامه ای را برای سرمایه گذاری حدود 40 میلیارد دلاری گازپروم امضا کردند که از جمله استخراج دو معدن گاز و شش میدان نفتی، سوآپ گاز و مشتقات آن، تکمیل پروژه های مربوط به گاز طبیعی مایع ، ساخت خطوط لوله گاز صادراتی و همچنین همکاری های علمی و فنی گسترده را در نظر می گیرد.

اما در اینجا لازم است نکته ای تا حدودی بدبینانه مطرح شود. به هر حال، یادداشت تفاهم فقط یک بیانیه مقاصد است. در حال حاضر انواع و اقسام یادداشت های تفاهم در روابط بین مسکو و تهران وجود داشته است. و به نظر می رسد در این مورد شرکت های اصلی گاز و نفت دو کشور به سادگی عمیق ترین احترام را نسبت به یکدیگر ابراز کرده اند. همانطور که میخائیل کروتیکین، یک تحلیلگر در شرکت اطلاعات و مشاوره RusEnergy خاطرنشان می کند، این یادداشت "مطمقاً هیچ جزئیاتی ندارد - این نه یک قرارداد و نه یک توافق نامه نیست. بنابراین، هنوز نمی توان گفت که گازپروم چیزی بسازد، جایی سرمایه گذاری کند. اما در هر حال، زیربنا ایجاد شده است.

در دیدار روسای جمهور دو کشور همچنین توسعه زیرساخت ها مورد بحث و بررسی قرار گرفت. از جمله ایجاد مسیر حمل و نقل راه آهن شمال-جنوب، که قبلاً یک قطار آزمایشی در آن راه اندازی شده است. رئیس جمهور روسیه گفت: روسیه به این موضوع علاقه مند است، زیرا ما مستقیماً از شمال روسیه، از سنت پترزبورگ به خلیج فارس خواهیم رفت. مسیر بسیار جالب و خوش آتیه ای است. مسئله این است که یک راه فقط 146 کیلومتر یبسازیم. طرف روسی آماده انجام این کار است. ما باید در مورد شرایط این ساخت و ساز به توافق برسیم. در واقع، امروزه ا کریدور حمل و نقل شمال-جنوب، در شرایط محاصره عملی فعلی، برای روسیه بسیار مهم و مبرم است.

ولادیمیر پوتین بار دیگر بر حمایت روسیه از برنامه جامع اقدام مشترک (توافق هسته ای برجام) درباره برنامه هسته ای ایران تاکید کرده و خاطرنشان ساخت که ادامه تلاش ها برای حفظ توافق هسته ای و ایجاد شرایط برای ازسرگیری اجرای پایدار آن بر اساس . قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل مهم است

رئیس جمهور پوتین در همان روز مورد استقبال آیت الله خامنه ای رهبر جمهوری اسلامی ایران قرار گرفت. در این گفتگو موضوعات راهبردی روابط روسیه و ایران مورد بررسی قرار گرفت. هر دو طرف بر تعهد خود برای توسعه همه جانبه روابط مبتنی بر حسن همجواری و سودمندی متقابل تأکید کردند. آمادگی برای مشارکت سازنده در حل مشکلات و مسائل حاد منطقه ای و بین المللی اعلام شد.

بحران اوکراین نیز نادیده گرفته نشد. ایران در این موضوع موضع "بی طرفی فعال" را دارد. این رویکرد منطبق بر نظریه سیاست خارجی " نه شرقی، نه غربی، جمهوری اسلامی" است که در قانون اساسی ایران تصریح شده است. تهران نه الحاق کریمه را به رسمیت شناخته و نه جمهوری های خلق دونتسک و لوهانسک را اما در عین حال از دادن رای موافق دادن به قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل متحد در محکومیت اقدامات روسیه در اوکراین امتناع کرده و از انتقاد از عملیات ویژه نظامی خودداری نموده و از توقف درگیری ها و حل مسئله با ابزارهای سیاسی دفاع کرد. در عین حال، ایران با گسترش ناتو و در درجه اول فعالیت های ایالات متحده در خاورمیانه مخالف است.

در همین راستا، آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار با پوتین اظهار داشت: جنگ یک مقوله خشن و سخت است و جمهوری اسلامی از اینکه مردم عادی دچار آن شوند به هیچ وجه خرسند نمی‌شود اما در قضیه اوکراین چنانچه شما ابتکار عمل را به دست نمی‌گرفتید، طرف مقابل با ابتکار خود، موجب وقوع جنگ می‌شد.

ناتو موجودی خطرناک است؛ غربی‌ها نیز با روسیه قوی و مستقل به‌کلی مخالف هستند. اگر راه در مقابل ناتو باز باشد، حد و مرزی نمی‌شناسد و اگر جلوی آن در اوکراین گرفته نمی‌شد، مدتی بعد به بهانه کریمه، همین جنگ را به راه می‌انداختند.

موضوع سوریه نیز مطرح شد. در اینجا رهبر ایران قاطعانه فرمودند: مشکل مهم سوریه، اشغال مناطق حاصلخیز و نفت خیز شرق فرات توسط آمریکاست که باید با اخراج آمریکا برطرف شود.

خبر‌نگاران در تهران به موضوعی حساس علاقه‌مند بودند که مقدمه آن بیانیه اخیر جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی آمریکا درباره قصد ایران برای آغاز تحویل پهپادهای نظامی به روسیه بود. به گفته یوری اوشاکوف، دستیار رئیس جمهور روسیه، رئیس جمهور پوتین در مورد تامین پهپاد نه با رئیس جمهور و نه با رهبر ایران، آیت الله علی خامنه ای، گفتگو نکرد. در عین حال، شرکت کنندگان در جلسه هیچ اظهارنظری در مورد تحویل تسلیحات ایران به روسیه انجام ندادند.

تهران نیز این حدسیات را تکذیب کرد. از جمله حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران در مصاحبه با روزنامه ایتالیایی لا رپوبلیکا گفت که کشورش از هرگونه اقدامی که منجر به تشدید بیشتر تنش ها در اوکراین شود، از جمله تامین تجهیزات نظامی اجتناب می کند. وزیر خارجه روسیه گفت: ما با روسیه قراردادهای دفاعی داریم، اما به هیچ یک از طرف‌های درگیر در این درگیری کمک نمی‌کنیم.

شاید اینطور باشد. اگرچه ممکن است تماس هایی بین مسکو و تهران در مورد هواپیماهای بدون سرنشین وجود داشته باشد، اما در اینکه ایران به آن تن در دهد، تردید وجود دارد. تحویل مخفیانه هواپیماهای بدون سرنشین در شرایط کنونی غیرممکن است؛ علاوه بر این، آنها به هر حال در میدان نبرد ظاهر می شوند. در صورت تحویل پهپادهای ایرانی به فدراسیون روسیه، ایران بلافاصله در زمره متحدان روسیه قرار می‌گیرد و تحریم‌های سخت‌تری نسبت به تحریم‌های فعلی علیه تهران اعمال می‌ شود. با توجه به دورنمای احیای برجام و لغو تحریم‌ها علیه ایران، که مشارکت سرمایه‌ ها و فناوری پیشرفته غرب در اقتصاد ایران را در نظر دارد، پهپادها نمی‌توانند آینده ایران را تضمین کنند.

سومین هم صحبت رئیس جمهور پوتین در آن روز، رئیس جمهور اردوغان بود. ترکیه همچون ایران شریک سختی برای روسیه است . ترکیه با ماندن در عضویت ناتو، از قطعنامه ضد روسی مجمع عمومی سازمان ملل حمایت کرده و به اوکراین تسلیحات می‌فرستد اما در عین حال از تحریم‌ها علیه فدراسیون روسیه حمایت نمی‌کند و خود را به عنوان یک واسطه در مذاکرات بین مسکو و کی یف معرفی می‌کند.

آنکارا را می توان درک کرد. ترکیه از نظر واردات گندم به شدت به روسیه و اوکراین وابسته است. از جمله در سال 2021، سهم روسیه در واردات غلات ترکیه 65 درصد و سهم اوکراین بیش از 13 درصد بود. ترکیه همچنین به گاز، نفت، بنزین نیاز دارد که حجم قابل توجهی از آن از فدراسیون روسیه تامین می شود.

از این رو، در تهران، دو رهبر موضوعاتی برای گفت‌وگوی حضوری داشتند. و سیاست دو کشور در سوریه و اوضاع پیرامون اوکراین و احتمالاً تعداد زیادی از موضوعات دیگر که به دلایل واضح رسانه ها از آنها اطلاع نیافتند. برای خبرنگاران، اعلام شد که همکاری روسیه و ترکیه در زمینه های مختلف به طور پویا در حال توسعه است. در این نشست همچنین مسائل مربوط به امنیت غذایی و همکاری برای تسهیل صادرات غلات روسیه و اوکراین به بازارهای جهانی مورد بحث و بررسی قرار گرفت. در عین حال، از نشست 13 جولای در استانبول در این زمینه ابراز خرسندی شد.

فئودور لوکیانوف، مدیرمسئول مجله "روسیه در امور جهانی" و رئیس شورای سیاست خارجی و دفاعی روسیه در رابطه با گفتگوهای اردوغان و پوتین فکر جالبی را بیان نموده و به پدیده ای عجیب اشاره کرد. اردوغان در حالی که به طور فعال اوکراین را با سلاح های تهاجمی که علیه ارتش روسیه از آنها استفاده می شود، مسلح می کند، چگونه این وضعیت را مدیریت می کند تا همکار سازنده پوتین باقی بماند. لوکیانوف خاطرنشان کرد: "این استعداد بزرگ رئیس جمهور ترکیه است.

اواخر عصر، رؤسای جمهور روسیه، ایران و ترکیه در قالب "تروئیکای آستانه" برای بررسی اوضاع سوریه گرد هم آمدند. همانطور که می دانید روسیه و ایران از بشار اسد، رئیس جمهور سوریه حمایت می کنند اما ترکیه حامی مخالفان او است. در عین حال، وضعیت به طور مداوم در حال تغییر است و فعلا خیلی خوب نیست.

بر اساس گزارش رسانه ها، روسیه پس از 24 فوریه سطح حضور نظامی خود در سوریه را اندکی کاهش داد. شرکای آستانه ای آن از این موضوع استفاده کردند. ایران نفوذ نظامی-سیاسی، اقتصادی و ایدئولوژیک خود را در این کشور گسترش داده و حمایت از گروه های حزب الله را بیشتر کرده و فعالیت های خود را در مرز سوریه و اسرائیل افزایش داده است. ترکیه نیز به نوبه خود آماده اجرای طرحی برای عملیات نظامی برای گسترش منطقه امنیتی در مناطق کردنشین شمال سوریه شده است . وضعیت به این شرح است: فدراسیون روسیه و جمهوری اسلامی ایران با اقدامات نظامی احتمالی ترکیه که همراه با روسیه با تمایلات هژمونیک ایران مخالف است، مخالفت می کنند. علاوه بر این، هر یک از طرفین درک خاص خود را از تهدیدهای اصلی برای امنیت سوریه دارند. این تهدید ها برای ایران، اسرائیل و آمریکا، برای ترکیه، کردهای سوریه، برای روسیه، همه مخالفان بشار اسد و آمریکایی ها در کرانه شرقی رودخانه فرات هستند.

برای سران سه کشور در اجلاس تهران موضوعات جدی برای گفتگو در مورد اوضاع سوریه وجود داشت. در نتیجه این گفتگوها، بیانیه مشترکی به تصویب رسید که در آن از جمله گفته شد که سه کشور"بر ارتباط فرمت آستانه برای حل بحران سوریه تأکید کردند. آنها حملات مداوم اسرائیل به سوریه از جمله اهداف غیرنظامی در این کشور را محکوم کردند . بار دیگر تاکید کرد که بحران سوریه تنها توسط خود سوری ها و به صورت مسالمت آمیز قابل حل وفصل است. آنها همه تحریم های یکجانبه علیه سوریه را رد کرده و بر قصد خود برای مبارزه با تروریست‌ها در سوریه که تحت نام‌های مختلف در آنجا فعالیت می‌کنند، تاکید نمودند. شاید بیانیه ارائه شده به طور کامل منعکس کننده مشکلات موجود در سوریه و تناقضات موجود در بین کشورهای ضامن،و راه ها و روش های حل آنها نباشد.

این احتمال وجود دارد که روسای جمهور سه کشور در یک فرمت بسته، بی سر و صدا، بدون ایراد بیانیه های بلند و بالا، بدون انتشار نکات غیرضروری در رسانه ها، درباره این وضعیت صحبت کرده باشند. این طوری هم باید باشد. مهمترین چیز این است که نتیجه هم برای سوریه و هم برای کل خاورمیانه مثبت باشد.

بنابراین، یک رویداد مهمی در تهران رخ داده و دیدارها، گفتگوها و تبادل نظر در بالاترین سطح بین رهبران روسیه، ایران و ترکیه. انجام شد.

البته این اجلاس در تهران برای همه شرکت کنندگان ضروری بود. اما به نظر می رسد که به طور کلی، موضوع اصلی در اینجا نه فرمت "آستانه"، بلکه مذاکرات دوجانبه سه رئیس جمهور بود. مشکلات بسیار زیادی از آخرین جلسه آنها انباشته شده بود . بله، البته، صحبت در مورد روابط متحدان نیست بلکه م نوعی بلوک نظامی-سیاسی بین سه کشور مطرح است. آنها گاهی مواضع متضادی در مورد مسائل سوریه و لیبی دارند. آنها دیدگاه های خاص خود را در مورد مسائل قفقاز جنوبی دارند، جایی که گاهی اوقات منافع آنها در تضاد است. روسیه و ایران در واقع رقیبی در بازارهای جهانی برای منابع انرژی و در بسیاری از زمینه های دیگر هستند.

بنابراین گفتگوی حضوری برای همه کشورهای "آستانه" ضروری بود و امیدواریم مفید نیز بوده باشد.

این امر به ویژه برای روسیه که پس از آغاز عملیات ویژه، تحت فشار شدید تحریم های خارجی قرار گرفت، اهمیت داشت. بیش از 8.7 هزار نفر تحریم علیه فدراسیون روسیه که از این تعداد بیش از 7.2 هزار تحریم علیه افراد بوده است. تعداد این تحریم ها علیه ایران بیش از 3.6 هزار نفربوده است . روابط با غرب متحد به صفر رسید. طبیعتا مسکو به دنبال راهی برای خروج از این وضعیت است. و در اینجا البته ایران به عنوان یکی از بزرگترین طرف های قادر به کمک به روسیه ظاهر می شود.

لازم به ذکر است که روابط روسیه و ایران سال هاست که رو به افزایش بوده است. از جمله مسکو و تهران در سال‌های اخیر بر روی تهیه یک توافقنامه جامع بین‌الملل جدید در زمینه همکاری راهبردی بین فدراسیون روسیه و جمهوری اسلامی ایران کار کرده‌اند. به گفته دیمیتری پسکوف، سخنگوی رسانه ای پوتین، در ژوئن سال جاری پس از بررسی و اصلاحات کامل، نسخه روسی متن این سند به طرف ایرانی تحویل داده شد. پس از انجام برخی اصلاحات تکمیلی با در نظر گرفتن نظر طرف ایرانی و توافق بر سر آن، به سرعت و در آینده نزدیک امکان امضای قرارداد وجود خواهد داشت. برای اطلاع شما، ایران در سال 2021 قرارداد مشابهی را به مدت 25 سال با چین امضا کرد.

پس از انعقاد این قرارداد روسیه و ایران ، روابط کنونی دو کشور مبنای حقوقی پیدا خواهد کرد و این در شرایط کنونی رویارویی روسیه و غرب اهمیت دارد.

در این رابطه ایران تجربه زیادی در مبارزه با غرب و مبارزه با تحریم های آن دارد. یادآوری می کنیم که جمهوری اسلامی ایران که در سال 1979 تشکیل شد، یک سال بعد خود را تحت تحریم های مالی و اقتصادی آمریکا دید. اما موج قدرتمند تحریم ها این کشور را برای اولین بار در سال های 2012-2016 و سپس در سال 2018 تا به امروز تحت پوشش قرار داد.

ایران تجربه زندگی در این شرایط و تجربه دور زدن این تحریم ها را به دست آورده است. البته همه اقدامات ضد تحریمی ایران برای روسیه مناسب نیست اما ایده و نظریه ایرانی غلبه بر آنها قابل بررسی توسط طرف روسی است. این احتمال وجود دارد که این موضوع در تهران توسط ولادیمیر پوتین با رهبری ایران مطرح شده باشد.

رئیس‌جمهور روسیه در مذاکرات روسیه و ایران به کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب که اکنون مهم‌ترین راه ورود روسیه به بازار جهانی است، توجه کرد. این کریدور می تواند تا حد زیادی نیازهای صادرات و واردات روسیه را برآورده کند.

آندری کورتونوف، مدیرکل شورای امور بین‌الملل روسیه به درستی معتقد است که سفر کنونی رئیس‌جمهور پوتین به تهران نمادین و نشان‌دهنده تغییر نظام اولویت‌های سیاست خارجی روسیه است. به گفته وی، اهمیت ایران به عنوان شریک روسیه در حال حاضر هم در راستای اقتصادی و هم در مسیر نظامی-سیاسی و منطقه ای در حال افزایش است.