آبله میمون، از تجربه کویید-19 درس گرفتیم؟

هنوز از کابوس کرونا به صورت کامل راحت نشدیم که نغمه پاندمی دیگر یا شاید پاندمی های دیگری به گوش می رسد اگرچه ممکن است که این روزها به صورت آواهای خفیف باشند اما به سهم خبررسانی بهتر است به آنها همینک توجه شوند که فردا روزی به صورت گوشخراش بر سر بشریت خراب نشوند. مانند چند مصاحبه ای که در خصوص کرونا و حواشی آن داشتیم باز هم اسپوتنیک در این راستا و بدون هیچ پیش داوری به سراغ آریو شاهین جعفری، دانشجوی دکتری تخصصی ایمن شناسی بالینی در دانشگاه اول علوم پزشکی مسکو (سچنوا)، دکتری حرفه‌ای دامپزشکی و متخصص قارچ شناسی رفته است، امیدواریم مانند مصاحبه های قبلی مورد علاقه و استفاده خوانندگان محترم قرار گیرد.

جناب دکتر باز هم صدای پای پاندمی دیگری به گوش می رسد.

عرض شود تا زمانی که حیات در این کره خاکی وجود دارد، انواع همسفرگی ها از نوع بی خطر و حتی بی خطر تا انگلی و به ضرر میزبان وجود دارد بحث تنازع بقا است و به دست آوردن انرژی بیشتر در حوزه و رقابتهایی که گاه تا مرز خسارت جدی و گاهی هم نابودی یکی از طرفین رخ می دهد. در خصوص بشر به قدمت حیات و شکل گیری جوامع انسانی و نهایت تمدنها تا امروز این همه گیری ها از اپیدمی تا پاندمی همیشه وجود داشتند، دارند و قطعا ادامه خواهند داشت، منتها در جهان رو به رشد امروزی هم امکان جابجایی ها از اقلیم با میکروارگانیسم های خاص آن خطه به اقلیم دیگر بیشتر شده هم همکاران شما و کلا شبکه اجتماعی در پوشش اخبار توانمندتر شدند. بله قطعا پاندمی کویید19 با کمال تاسف آخرین همه گیری نخواهد بود و هر لحظه در هر کجای این گیتی امکان ظهور بیماری میکروارگانیسمی دیگر به ویژه ویروسها و گسترش آن به دیگر نواحی و در نهایت کل زمین متصور خواهد بود.

لطفا کمی خلاصه در مورد آبله میمون توضیح دهید

آبله میمون، بیماری ویروسی DNA دو رشته ای است با نام انگلیسی Monkeypox virus که به اختصار به آن MPV یا MPXV هم می گویند که به جنس ارتوپاکس ویروس در خانواده پاکس ویریده از زیر خانواده Chordopoxvirinae تعلق دارد. علاوه عامل ویروس آبله میمون 11 گونه دیگر هم در این جنس قرار دارند و از گونه های مشهور آن می توان واریولا ویروس عامل آبله انسانی یا smallpox، ویروس آبله شتری، ویروس یا بهتر است عرض کنم ویروسهای عامل آبله گاوی هم اشاره نمود. ویروس آبله میمونی اولین بار در سال 1958 و در زمانی که شیوع یک بیماری مشابه آبله در میمون‌هایی که برای تحقیقات در موسسه سرم استاتنس درشهر کپنهاک دانمارک نگهداری می‌شدند کشف شد و به همین دلیل به این نام شناخته شد. این بیماری دارای دو سویه اصلی با قدرت بیماریزایی متفاوت است، سویه کنگو که مرگبارتر است و اولین مورد انسانی آن هم در سال 1970 در کودکی در همین منطقه گزارش شد و دیگری سویه آفریقای غربی که بیماری نسبتا خفیف تری ایجاد می کند. بیماری آبله میمونی به صورت یک بیماری تب دار با علائمی شبیه به آنفولانزا یا سرماخوردگی شدید شروع می‌شود و با درجه حرارت بالا، سردرد، دشواری در تنفس، درد عضلانی، احساس خستگی تورم غدد لنفاوی و لرز کردن ادامه پیدا می‌کند و در طی 1 تا 5 روز راش یا دانه‌ها یا بثورات پوستی ظاهر می‌شوند بایستی از آبله مرغان تفریق شوند ، این دانه ها بعدا به شکل تاول در می‌آیند و پس از مدتی پاره می‌شوند و کبره (scab) می‌بندند. از هنگام قرار گرفتن در معرض ویروس تا بروز علائم حدود ۱۰ تا 14 روز طول می‌کشد و علائم بیماری ممکن است برای دو تا چهار هفته ادامه پیدا کنند.

آبله میمونی علاوه بر میمون می تواند از طریق جوندگان مانند انواع موشها مانند موش صحرایی یا رت، موش سفید و سنجاب هم منتقل شود، انتقال از طریق گاز تا یا تماس با خون و ترشحات بدن از جمله تماس با مایعات ناشی از تاولها و یا کبره ها به انسان سرایت کند. همین سرایت به صورت انسانی و فرد به فرد از طریق تماس یا آلوده شدن لباس ، مکان خوابیدن و استراحت کردن ، حوله با ترشحات حاصل از دانه های آبله میمونی یا ترشحات تنفسی ، تماس با تاولها و کبره های پوستی (مثلا طی رابطه جنسی) و از طریق استشمام یا تماس با ترشحات ناشی از عطسه و سرفه در فرد بیمار با علایم بالینی یا حتی پیش از شروع علایم بالینی منتقل شود. فعلا در حال گفتگو با شما هستیم بیماری را نادر و با علایمی خفیف تر از آبله انسانی معرفی کردند .

پس باز هم مانند آنفلوانزای پرندگان و کویید-19 بیماری مشترک بین انسان و حیوان و یا منشا حیوانی مواجه هستیم؟

بله نه تنها این بیماری ها ، که بسیاری از بیماریهایی که امروز به نوعی در جوامع انسانی بومی به نظر می رسند ، در اصل منشا حیوانی دارند شاید برای شما جالب باشد که پلاسمودیومهایی که عامل مالاریای انسانی هستند مثلا پلاسمودیوم فالسیپاروم بعد از طی فرگشت میلیونی ازمیان میمونها وارد جوامع انسانی شده و نهایت خود را با میزبان انسانی تطابق دادند.

چرا اساسا امکان پاندمی های ویروسی را بیشتر از دیگر میکروارگانیسم ها می دانید؟

نمی توانم به این صراحت عرض کنم که پاندمی های پس از کویید-19 قطعا ویروسی هستند اما در مورد ویروسها و برای نمونه MPV چند نکته برای بنده از منظر یک علاقمند در حوزه ایمنی شناسی حائز اهمیت است . یکی اینکه ویروسها به نوعی انگل اجباری سلولی هستند یعنی بدون میزبان خود حیاتی به آن صورت ندارند و لذا احتیاجات خود را از طریق خود میزبان و به نوعی اسیر کردن وبه خدمت ماده ژنتیکی هسته سلول فراهم می کنند به علت این نیازمندی به میزبان راههای انتقال را از یک میزبان به میزبان دیگر به خوبی یاد گرفتند ، در طی میلیونها سال تکامل به خوبی آموختند که چگونه با موانع یا خطراتی مانند سیستم ایمنی مقابله کنند در مورد کویید-19 پدیده طوفان سایتوکاینی را داریم و برای زنده ماندن بیمار مجبور به استفاده از کورتون می کنند این یعنی کاهش قدرت سیستم ایمنی و در امان ماندن عامل ویروسی ! گاهی مانند خویشاوند انسانی آبله میمونی و در خود این گونه هم به صورت رندانه ای از سایتوکاینهای تعدیل کننده انسان مانند اینترلوکین 10 یا جهت سرکوب سیستم ایمنی میزبان سود می برد ، ویروسها به شدت جهش پذیر هستند ، از زمان کشف عامل ویروسی نقص ایمنی انسانی HIV که در نهایت سبب ایدز می شود درگیر مبارزه با این عامل هستیم ، با وجود موفقیتهای چشمگیر کماکان با مکانیسم های متعدد ویروس از جمله جهش سیستم ایمنی میزبان و رژیم دارویی به چالش گرفته است به همه این موارد اضافه فرمایید که آبله میمون DNA ویروس است که بر خلاف RNA ویروسها بسیار ناپایدار در محیط نسبتا پایدارتر است .

این همگروهی یا شباهت بین آبله انسانی و آبله میمونی فرصت است یا تهدید؟

هم فرصت هم تهدید ، فرصت از این جهت که بشر از آن زمان که دانشمند ایرانی رازی این بیماری را از سرخک جدا نمود تا هنگامی که ادوارد جنر با استفاده از گونه واکسینا از آبله گاوی نخستین واکسن به مفهوم مدرن امروزی معرفی نمود و نهایتا تشخیص آخرین نمونهٔ طبیعی ویروس آبله در اکتبر ۱۹۷۷ و تایید سازمان جهانی بهداشت(WHO) بر ریشه‌کنی بیماری در سال 1980، پیشنه طولانی از شناسایی و نهایتا کامیابی علیه این بیماری دارد . طبق تحقیقات انجام شده در آفریقا بر روی واکسن آبله انسانی تا 85 درصد می تواند درصد در جلوگیری از عفونت آبله میمون موثر باشد.

داروهای ضد ویروسی مثل برینسیدوفوویر و تکوویریمات که پزشکان به طور سنتی برای درمان آبله از آنها استفاده می‌کردند هم بر روی آبله میمون موثر است به طوری که تکوویریمات (ST-246) اکنون برای درمان آبله میمون در اتحادیه اروپا و ایالات متحده تایید شده است . البتهمراکز کنترل و پیشگیری از بیماری آمریکا یا CDC داروی سیدوفوویر، واکسن ایمونوگلوبولین علیه آبله vaccinia immune globulin (VIG) هم جهت کنترل و پیشگیری از آبله میمون توصیه نموده است.

اما تهدید هم هست چرا که عملا پس از اعلام ریشه کنی آبله انسانی، واکسیناسیونی در سطحی وسیع علیه آن صورت نگرفته و متولدین پس از 1980 میلادی عملا به ویروس مصون نیستند . بحثهای مختلفی در مورد امکان سواستفاده از این وضعیت و حتی امکان دستکاری در جهت بیوترویسم هم وجود دارد . ضمن آنکه ویروس خانواده پاکس ویریده یکی از تارگتها و یا هدفهای مناسب تحقیقات پزشکی هستند ، فقط تصور کنید در صورت نشت تصادفی یا احتمالی از محیط آزمایشگاهی به محیط طبیعی در میان مردمی که نسل جوان و مولد آن مصون هم نیستند با چه فاجعه ای روبرو خواهیم شد ، فعلا علایم آبله میمون خفیف تر از آبله انسانی است ، تا 26 می امسال، در مجموع 257 مورد تایید شده آزمایشگاهی و حدود 120 مورد مشکوک به WHOگزارش شده است. هیچ مرگی هم تا کنون گزارش نشده است. یکی از مکانهای احتمالی شیوع گسترده که برای ویروس آبله میمون بومی نیستند ، انگلستان است که جز اولین کشورهایی بود که ریشه کنی قطعی آبله انسانی را گزارش نمود!

یعنی شما بازگشت به واکسیناسیون را پیشنهاد می کنید؟

به هر حال ما باید آماده باشیم ، قطعا تلاشهایی در زمینه ساخت واکسن هم در میان مخازن طبیعب آفریقا و هم انسانی صورت گرفته است و یا در حال انجام است ، اما این تلاشها هم بایستی تسریع شوند و هم محققین از کشورهای مختلف امکان تماس و تبادل آزاد اطلاعات و یافته ها در مورد این بیماری در جهت کارهای مشترک تیمی داشته باشند.

آیا از تجربه کویید-19 درس گرفتیم؟

متاسفانه خیر ، در مورد کویید-19 اشتباهات زیادی مرتکب شدیم ، بسیاری از بیماریهای جهانی و قدیمی را فراموش کردیم یا کمرنگ شدند ، گویی بیماریهای دیگر وجود ندارند یا بیشترشان ریشه کن شدند! در خیلی موارد ذهنها همکاران من در بخش تشخیص به شدت درگیر کویید-19 بود . برای نمونه در همین روسیه چند گردشگر روس که از تانزانیا باز می گشتند و با علایمی شبیه به کویید-19 با همان شباهت علایم درمان کردند و در نهایت فوت کردند ، بعد معلوم شد که مبتلا به مالاریا بودند که بومی منطقه زنگبار تانزانیا هم هست ، از این موارد تا بخواهید در این سه سال گذشته در همه کشورها به خصوص مناطق پیشرو مبارزه با کویید-19 رخ داده است . مشکل دیگر ، تشدید رقابتهای ناسالم به جای همکاری های ضروری بود که طی قرنها بشر حتی در زمان جنگ هم از یاد نبرده بود هر کشوری و یا کمپانی ها می خواست ثابت کند که دارو و یا واکسن من نوعی بهتر است و محصول دیگری به گرد پای من هم نمی رسد ، متاسفانه این تنگ نظری ها به نهاد ارزش مندی مانند WHO آسیب زیادی رساند. می توان هزار ایراد به این نهاد بین المللی وارد نمود آنرا به مسامحه ، ساده انگاری در سرایت کویید-19 در اوایل بحران متهم نمود و حتی بحث عدم تایید بعضی واکسنهای ارزشمند شائبه ورود نامیمون سیاست به علم پزشکی و فشار به این سازمان را مطرح می کند ، باز هم با کمال تاسف بعد از تشدید رقابتهای جهانی شاهد هستیم که حتی در تایید مقالات هم سایه سیاست سنگینی می کند ، اما به هر حال نفس وجود این سازمانها و نهادها و صیانت از آنها یعنی ادامه یا حداقل امید به بازگشت همکاری ها گذشته ، بنده به عنوان عضو کوچکی از جامعه علوم آزمایشگاهی و حقیری که هنوز در اوایل راه قرار دارم از کشورها ، سازمان ، نهادها ، کمپانی های محترم و افراد بانفوذ در این زمینه عاجزانه خواهش می کنم که تجربه کویید-19 در مورد آبله میمون تکرار نکنند ، با بیماری روبرو هستیم که امروز علایم خفیفی دارد اما در صورت سرایت به قرنیه چشم می تواند مشکلاتی شدید را ایجاد کند و در موارد شدید باعث نابینایی شود . نمی دانیم که این بیماری مرگبارتر خواهد شد یا خیر . اما اگر شود با این خیل عظیم افراد غیر مصون چه خواهید کرد ، خسارتهای جانی گسترده و صرف هزینه های گزاف برای درمان ترمیم ضایعه های پوستی بر روی بدن افرادی که جان بدربردند . این سناریو در کشورها یا جوامع فقیرتر به مراتب شدیدتر هم خواهد بود. بایستی نه فقط به صورت شعاری و کلیشه ای بلکه در عمل باور کنیم که دانش مرز ندارد و بین پژوهشگران خط و مرز نکشید و بگذارید دانش پزشکی به خدمت رسانی به آدمها بدون در نظر گرفتن کی برنده و کی بازنده است و بدون هیچ پیش شرطی به راه خود ادامه دهد.