تاریخ مذاکرات هسته ای وین مشخص شد

مقامات ایران تاریخ آغاز هفتمین دور مذاکرات احیای برجام را اعلام کردند.

اسپوتنیک – ولادیمیر ساژین خاورشناس مطرح روس در این خصوص چنین می نویسد: تهران در 29 نوامبر به میز مذاکرات در وین باز می گردد. این تصمیم با رضایت همه شرکت کنندگان مواجه شد.

آخرین نشست دور ششم مذاکرات برجام در 20 ژوئن، دو روز پس از انتخابات ریاست جمهوری ایران برگزار شد. سرگئی ریابکوف، معاون وزیر امور خارجه روسیه، ضمن جمع بندی نتایج دو ماه کار سخت گفت که مذاکرات "عملاً به مرحله اصلی رسیده است" و افزود که "آخرین گام دشوارترین خواهد بود". معلوم شد که آقای ریابکوف کاملاً درست گفته است.

آن وقت هیچ کس تصور نمی کرد که چنین مبارزه سخت سیاسی و دیپلماتیک در مورد دستور کار و تاریخ آغاز مذاکرات شعله ور شود و توقف در روند مذاکرات اینقدر طولانی شود.

دلیل آن انتصاب تیم جدیدی از "مذاکره کنندگان هسته ای" توسط رئیس جمهور جدید است. اینها رادیکال های سپاه، سایر سرویس های ویژه و دولت فوق محافظه کار رئیس جمهور سابق احمدی نژاد هستند. همه آنها تندرو و به برجام بی اعتماد هستند.

تغییرات پرسنلی منجر به تغییر "پایه ایدئولوژیک" مذاکرات شد. رئیس جمهور رئیسی کمیته ویژه اجرای برجام را تشکیل داده است. وحید جلال زاده، یکی از اعضای این کمیته، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در پایان ماه اوت گفت: "ما معتقدیم که پلتفرم و ساختاری که دولت قبلی در مذاکرات وین به کار برد اشتباه بوده است".

حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران، در دیدار با جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در نیویورک در 22 سپتامبر، تاکید کرد که کشورش به طور جدی پروتکل مذاکرات وین را بازنگری می کند.

روند مذاکره با این واقعیت که ایران از نشستن بر سر یک میز با ایالات متحده که به بصورت رسمی از برجام خارج شده است خودداری می کند، پیچیده تر می شود. اما کاملاً واضح است که مشکل اصلی در مسیر احیای برجام، مواضع آمریکا و ایران است. این واشنگتن است که به طور رسمی از برجام خارج شد و تهران که در عمل از توافق هسته ای خارج شده است، طرف های اصلی مذاکرات هستند. بقیه شرکت کنندگان درگیرمساعدت به نزدیک شدن مواضع آمریکا و ایران هستند و در واقع میانجی هستند. واضح است که کار فقط از طریق واسطه ها برای دستیابی به نتایج مثبت بسیار دشوارتر است.

در این شرایط، نقش روسیه کلیدی است. مسکو در حالی که با شرکای اروپایی و آمریکایی خود در مورد وضعیت برجام و برنامه هسته ای ایران به طور کلی سهیم بوده، برخلاف آنها، روابط تجاری خوبی با تهران دارد. این امر این امکان را برای مسکو فراهم می‌کند که تمام مزایای بازگشت ایران به برجام را از نقطه نظر کاملاً عینی به طرف ایرانی منتقل کند و در عین حال گرفتار نقشه‌های موذیانه ضد ایرانی نباشد.

از زمان خروج آمریکا از برجام، مسکو کار سیاسی و دیپلماتیک گسترده‌ای را با شرکای آمریکایی، اروپایی و چینی انجام داده است تا پیامدهای تصمیم پوچ ترامپ را به حداقل برساند. ا ز زمان روی کار آمدن بایدن در کاخ سفید، دیپلماسی روسیه تمام تلاش خود را برای حمایت از تصمیم دولت وی برای بازگشت به برجام انجام داده است. مسکو ده‌ها رایزنی و گفت‌وگو، چه آنلاین و چه آفلاین، با نمایندگان کشورهای ذی‌نفع، از جمله دولت جدید ایران، انجام داد و هرگونه روش "فشار حداکثر" بر ایران را رد کرد.

در 13 سپتامبر، حتی قبل از اعلام تاریخ دقیق آغاز مذاکرات در وین، وزارت خارجه روسیه بیانیه‌ای صادر کرد: "ما از همه شرکای خود در برجام، از جمله ایران و همچنین نمایندگان آمریکا می‌خواهیم که در اسرع وقت به میز مذاکره باز گردند و بر اساس تفاهم ها و عناصری که در دوره از آوریل تا ژوئن موفق به تدوین شده است، به توافق برسند. ما بر آن هستیم که کوتاه‌ترین مسیر برای احیای "توافق هسته‌ای" از طریق بازگشت همزمان واشنگتن و تهران به تعهدات خود در برجام و قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل، بدون ضمیمه‌ها و معافیت‌ها است. روسیه قصد دارد به هر طریق ممکن به این امر کمک کند.

بنابراین، موضع روسیه در مورد برجام به وضوح قابل دید است. به این خاطر که اول - روسیه از ازسرگیری روند مذاکرات در وین بر اساس نتایج دور ششم مذاکرات حمایت می کند؛ دوم - روسیه بر تمدید برجام منحصراً در چارچوب متن مصوب قطعنامه شماره 2231 شورای امنیت سازمان ملل، به طور کامل بدون ضمیمه‌ها و معافیت‌ها اصرار دارد؛ سوم - روسیه مخالفت خود را با سیاست ضد ایرانی "فشار حداکثر" تحریم اعمال شده توسط دولت ترامپ ابراز می کند؛ چهارم- روسیه مخالف افزایش پتانسیل هسته ای ایران برخلاف الزامات برجام و قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل است؛ و پنجم- روسیه برای بازگشت تدریجی به تحقق الزامات مندرج در برجام و قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل، گام‌های هم‌زمان و هماهنگ توسط ایالات متحده و ایران را پیشنهاد می‌کند.

همه شرکت‌کنندگان در روند مذاکرات وین در یک چیز اتفاق نظر دارند: فعالیت‌های هسته‌ای ایران باید به برجام، تحت کنترل شدید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بازگردند و تحریم‌های ضدایرانی آمریکا در مورد فعالیت‌های هسته‌ای ایران لغو شود.

لازم به تذکر است که چین به شدت علاقه مند به روابط تجاری و اقتصادی قانونی با ایران است و این امر تنها پس از احیای کامل برجام امکان پذیر است. بنابراین موضع چین با موضع روسیه همخوانی دارد.

دیدگاه سه کشور اروپایی و اتحادیه اروپا در طول رویدادها در حال تزلزل بود. آنها خروج آمریکا از توافق هسته ای و تحریم های ایران را محکوم کردند، اما نتوانستند با "فشار حداکثر" ترامپ بر ایران مخالفت کنند. مکانیسم اینستکس که برای دور زدن تحریم ها ایجاد شد، کارساز نبود. در حال حاضر، اروپایی ها نگران هستند که ایران توانسته است   اورانیوم فلزی با  غنای 20 درصد را تولید کند و ظرفیت تولید اورانیوم غنی شده خود را تا 60 درصد افزایش دهد. خروج تدریجی ایران از کنترل آژانس بین المللی انرژی اتمی نیز باعث نگرانی می شود. با این حال، اروپایی ها آماده راه حل مثبت برای مشکل برجام هستند.

آمریکا نیز آماده مذاکره است. جن ساکی، سخنگوی کاخ سفید گفت: "ما متعهد به بازگشت متقابل به پایبندی به برجام هستیم."

30 اکتبر در حاشیه نشست گروه 20 در رم، به ابتکار آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان، دیداری بین جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا، آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان، امانوئل مکرون رئیس جمهور فرانسه و بوریس جانسون، نخست وزیر بریتانیا برگزار شد. در نتیجه یک بیانیه مشترک منتشرشد. در آن از جمله  آمده است: "ما، <...> برای گفتگو در مورد خطرات ناشی از تشدید برنامه هسته ای ایران، تولید اورانیوم بسیار غنی شده و فلز اورانیوم غنی شده، ملاقات کردیم. ایران نیاز واقعی غیرنظامی به هیچ یک از این اقدامات ندارد. <…> وضعیت فعلی بر اهمیت بازگشت ایران و ایالات متحده به پایبندی کامل به برجام تاکید می کند.

بازگشت تهران به پایبندی به برجام، لغو تحریم ها را با پیامدهای بلندمدت بر رشد اقتصادی ایران تضمین می کند. <…> ما از رئیس جمهور رئیسی دعوت می کنیم که فوراً به مذاکرات بازگردد. تشدید تنش خطرناک به نفع هیچ کشوری نیست.

ما متعهد به ادامه همکاری نزدیک با فدراسیون روسیه، جمهوری خلق چین و نماینده عالی اتحادیه اروپا به عنوان هماهنگ کننده در این موضوع مهم هستیم."

به نظر می رسد بیانیه این چهار رهبر بر تهران تأثیر گذاشته است. علی باقری کنی، معاون وزیر امور خارجه و مذاکره ‌کننده ارشد هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران در سوم نوامبر اعلام کرد که دور هفتم مذاکرات وین 29 نوامبر آغاز می‌شود. پس از آن دیپلماسی ایران به شدت فعالتر شد. امیر عبداللهیان وزیر امور خارجه ایران با وزیران امور خارجه کشورهای گروه 1+4 چین، روسیه، بریتانیا، آلمان و فرانسه تلفنی گفتگو کرد. عبداللهیان همچنین خاطرنشان کرد که علی باقری کنی در پاریس، برلین و لندن مذاکرات "صریح و مفید" داشته است.

تا اوایل نوامبر، ایران سه درخواست را مطرح کرد: ایران از ایالات متحده می خواهد: اعتراف به گناه خود در فروپاشی برجام، لغو همه تحریم ها، دادن تضمین رسمی مبنی بر اینکه هیچ دولت آینده از برجام خارج نخواهد شد (در صورت انجام مذاکرات موفقیت آمیز).

بعید است که دولت بایدن به تقصیر دولت ترامپ اعتراف کند. بایدن همچنین فاقد سازوکارهای قانون اساسی برای دادن تضمین از طرف دولت های آینده است.

ضمانت‌های واقعی تنها می‌تواند پایبندی دقیق به الزامات برجام احیا شده و ایجاد عناصر اعتماد بین آمریکا و ایران از طریق رفع مشکلات در روابط این دو کشور باشد.

در خصوص زمان و مکانیسم لغو تحریم‌های آمریکا، همه مذاکره ‌کنندگان (به جز ایران) معتقدند که این روند باید به موازات و همزمان با بازگشت تدریجی ایران به اجرای الزامات برجام پیش برود. ایجاد یک مکانیسم موثر برای راستی آزمایی حرکت ایالات متحده و ایران به برجام، موضوع رایزنی و مصالحه است.

سید حسین موسویان دیپلمات، مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای سابق که زمانی عضو "گروه هسته‌ای" ایران در مذاکرات با اتحادیه اروپا و آژانس بود، پیشنهاد می‌کند: "برای تقویت اعتماد متقابل، می‌توان در باره سازوکار اجرایی "گام به گام" توافق کرد.

"به عنوان مثال، در اولین قدم، ایران غنی سازی 60 درصدی اورانیوم را متوقف خواهد کرد و قدرت های جهانی تحریم های بخش مالی و بانکی ایران را لغو خواهند نمود. در گام دوم، ایران غنی‌سازی 20 درصد را در ازای کاهش تحریم‌ها علیه نفت ایران متوقف خواهد کرد و غیره."

 این بدون شک یکی از گزینه های مورد بحث است. علاوه بر این، مخالفان تهران اولین گام ها را برای کاهش تنش تحریم ها نه، بلکه برای بهبود وضعیت، برداشته اند. در این رابطه، ایرنا اعلام کرد که دارایی های ایران به ارزش بیش از 3.5 میلیارد دلار که در کشور دیگری بلوکه شده بود، اخیراً مسدود شده است (البته نام آن کشور ذکر نشده است). بریتانیا با پرداخت 535 میلیون دلار بدهی به ایران برای قرارداد تحویل تانک های انگلیسی موافقت کرد که در سال 1979 پس از انقلاب اسلامی عقیم ماند.

اما متأسفانه ابراهیم رئیسی رئیس جمهوری اسلامی ایران در مراسمی به مناسبت روز ملی مبارزه با استکبار جهانی  که در 13 آبان ماه- روز تسخیر سفارت آمریکا در تهران در سال 1979 گرامی داشت می شود گفت: "ایران میز مذاکرات برجام را ترک نمی‌کند، اما امتیازی هم نخواهد داد."

از این گذشته، سعید خطیب زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران گفت: "ایران اقدامات متقابل خود [یعنی تقویت پتانسیل هسته‌ای خود] را متوقف نخواهد کرد تا زمانی که مطمئن شود تحریم‌های آمریکا به شیوه‌ای مؤثر و قابل راستی‌آزمایی با تضمین‌های لازم و عینی لغو خواهد شد."

بهروز کمالوندی نماینده رسمی سازمان انرژی اتمی ایران به نوبه خود با صراحت تمام گفت: "ما در سطحی هستیم که فقط کشورهای دارای سلاح هسته‌ای می‌توانند آن را داشته باشند. همه چیزهایی که در فناوری‌های پیشرفته مانند هسته‌ای و نانوتکنولوژی به دست می‌آوریم، بازدارنده است."

گفتنی است کمالوندی سخنان خود را در افتتاحیه نمایشگاه دستاوردهای هسته ای ایران که همزمان با روز مبارزه با استکبار جهانی برگزار می شود ایراد کرد. علاوه بر این، ایران به طور رسمی روز ملی فناوری های هسته ای - 9 آوریل - را تعیین کرده است. همه ساله در فروردین ماه آخرین دستاوردهای علم ایران در این زمینه به طور رسمی اعلام و نمایشگاه ها افتتاح و برگزار می شود.

اما این بار نمایشگاه دقیقاً در روز مبارزه با آمریکا و در آستانه مذاکرات هسته ای و یک روز پس از اعلام تاریخ آغاز آن افتتاح شد.

واقعاً یک حرکت زیبا و کاملاً شرقی. هدف: اولاً دسترسی به امتیازات در مذاکرات وین و ثانیاً دستیابی به آستانه مطلوب بالقوه هسته ای که به کشور امکان می دهد در صورت لزوم به سرعت به سمت تولید سلاح های هسته ای رو بیاورد.

تحلیلگران سیاسی خاطرنشان می‌کنند که امروز مانع اصلی، اختلاف دیدگاه‌ها بین تهران و واشنگتن در مورد اینکه تهران چه محدودیت‌های هسته‌ای را می‌پذیرد و واشنگتن چه تحریم‌هایی را لغو خواهد کرد، است.

پیش بینی معاون وزیر امور خارجه روسیه  ریابکوف مبنی بر اینکه "آخرین گام سخت ترین خواهد بود" درست است.

در پایان می‌توان به سخنان میخائیل اولیانوف سفیر روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین اشاره کرد که در پاسخ به سوال نیوزویک "دوره هفتم مذاکرات چگونه خواهد بود؟" یک ضرب‌المثل روسی را به کار برده گفت: "امید آخرین چیزی است که می‌میرد" و افزود: "به نظر من برای بدبین بودن هنوز خیلی زود است."