صندوق بینالمللی پول سازمانی مستقل است که به صورت تشریفاتی با شورای اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل در ارتباط بوده و ایران نیز از ابتدای تاسیس آن یعنی سال 1944 به عضویت این نهاد در آمد. هدف این نهاد به طور ساده تسهیل همکاری مالی در سطح بینالملل میباشد، از مشاوره اقتصادی تا اعطای وام.
یکی از نکات مثبت وامهای این صندوق، میزان بهره اندک آن است. در سال 1951 ایران برای اولین بار از تسهیلات این صندوق استفاده کرده و پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز هرگز تقاضایی جهت دریافت وام از صندوق بینالمللی پول ارائه نداد. اما شرایط خاص کشور که از یک سو محصول همه گیری ویروس کرونا و از سوی دیگر تحریمهای ظالمانه غرب بود، باعث شد تا ایران از این صندوق تقاضای وامی به ارزش 100% سهام خود معادل 5 میلیارد دلار داشته باشد. البته رقم دقیق این وام 4 میلیارد و 860 میلیون دلار است.
اولین خبر در این زمینه توسط عبدالناصر همتی رئیس کل بانک مرکزی در فضای اینستاگرام منتشر شد. وی در یک پست اینترنتی خبر از ارسال نامه به کریستالینا جورجیووا و درخواست وام مذکور در جهت مبارزه با ویروس کرونا داد که البته خبری مبنی بر رد یا تایید این درخواست منتشر نشد.
همتی در همان زمان در مصاحبهای با بلومبرگ جورجیووا را مخاطب قرار داد و اظهار کرد صندوق نباید سیاسی کاری داشته باشد و با توجه به ساز و کار اینسکتس مشکلی نیز بر سر راه اعطای این تسهیلات وجود نخواهد داشت.
اما همانطور که پیش بینی شده بود مشکل اصلی ایالات متحده و تحریمهای ظالمانه آن بود. پس از مصاحبه همتی، سخنگوی وزارت خارجه ایالات متحده عنوان کرد کشورش به طور رسمی مخالف پرداخت هرگونه وام به ایران است.
واقعیت این بود که ایران از یک سازمان غیرانتفاعی و غیرسیاسی که خود یکی از بنیانگذاران و سهامداران آن است تقاضای وام کرده بود نه از ایالات متحده یا سازمان وابسته به آن! حتی اتحادیه اروپا نیز در آن زمان سیاستی هم سو با ایران اتخاذ کرده و مسئول سیاست خارجی این اتحادیه از عدم موافقت ایالات متحده با این وام ابراز تاسف کرد.
اما اکنون و پس از پیروزی جو بایدن در انتخابات ایالات متحده، زمزمههایی مبنی بر موافقت این کشور با وام ایران به گوش میرسد.
مسئله این است که بایدن قصد دارد تا در کلام و نه در عمل، بر روی بازگشت به برجام تاکید داشته باشد تا از این طریق بتواند جمهوری اسلامی ایران را برای مذاکرات احتمالی آینده تحت فشار قرار دهد. بایدن میخواهد با اعطای امتیازات نمادین و محدود به ایران، این پیام را مخابره کند که او قصد تنش زدایی با ایران را دارد اما در بحث تحریمهای جدی ورود نخواهد کرد امتیازات مهم و حیاتی به ایران داده نشود و از این طریق بتواند ایران را به پای میز مذاکره بکشاند.
نباید فراموش کرد که وام فوق، یا از طریق اینستکس به ایران اعطاء خواهد شد یا از طریق سوئیس و این مسئله به این معناست که ایران اساسا نمیتواند مبلغ مذکور را جز در راه خرید محصولات درمانی هزینه کند. با این اوصاف اساسا مخالف ایالات متحده با پرداخت وام به ایران فاقد مبنای قانونی ست و به همین شکل موافقت با پرداخت وام نیز نمیتواند یک امتیاز اقتصادی یا دیپلماتیک محسوب شود.
نویسنده: سید جعفر موسوی زاده، مشاور اقتصادی اندیشکده روابط بینالملل ایران