کشمکش فیلترینگ تلگرام در ایران به کجا خواهد رسید؟

پاول دوروف، موسس تلگرام به تازگی مدعی شده است که با استفاده از سرورهای پروکسی می‌تواند با عبور از فیلترینگ تلگرام در ایران، دسترسی کاربران را به این پیام رسان فراهم کند.

اسپوتنیک - پاول دوروف موسس تلگرام با انتشار پیامی در کانال تلگرامی رسمی خود نوشت: در آوریل 2018 دولت روسیه تلگرام را در خاک این کشور فیلتر کرد. ما می دانستیم که چنین اتفاقی رخ خواهد داد، به همین دلیل وقتی فیلترینگ انجام شد، پیش از آن اپلیکیشن تلگرام را با سرورهای پروکسی و ... تجهیز کرده بودیم. 

وی همچنین در ادامه افزود: " نمی خواهیم این فناوری کهنه یا بلااستفاده شود، به همین دلیل است که تصمیم گرفتیم منابع مان را بر مکان های دیگری همانند ایران و چین که تلگرام هنوز توسط دولت ها فیلتر شده متمرکز کنیم."

از طرف دیگر با وجود اینکه تلگرام در ایران فیلتر شده، از محبوبیت آن چندان کاسته نشده است و کاربران از طریق فیلتر شکن‌ها دسترسی خود را به این پیام رسان فراهم می‌کنند.

اسپوتنیک در این رابطه با دکتر ولی الله قدیمی، مدرس دانشگاه و کارشناس رسمی دادگستری در امور جرایم رایانه‌ای گفتگویی انجام داده است.

اسپوتنیک – ارزیابی شما از رفع فیلتر تلگرام در روسیه و ادعای موسس تلگرام در احتمال استفاده از سرورهای پروکسی برای دور زدن فیلترینگ ایران چیست؟

در خصوص اخبار منتشر شده مبنی بر رفع فیلترینگ تلگرام در روسیه ، قطعاً توافقات پشت پرده ای بین نظام رگولاتوری ارتباطات و مدیریت فضای مجازی روسیه با مدیریت تلگرام صورت پذیرفته و این شرکت نگرانیهای حاکمیتی و امنیت فضای مجازی روسیه را مرتفع ساخته است . چرا که قطعاً بدون حصول توافق بر سر برخی چالشهای امنیتی ، فرهنگی و اجتماعی کارکرد این پیام رسان ، اصولاً رفع فیلترینگ آن موضعیت ندارد .

نگرانی اساسی حکومتها و نظامهای رگولاتوری ارتباطی و مدیریت فضای مجازی در اغلب کشورهای مستقل که بخش عظیمی از مردمشان حسب نفوذ اینترنت در آن کشورها در زمره کاربران پیام رسانهای موبایلی و شبکه های اجتماعی بوده و از ظرفیتهای تجاری ،آموزشی ، اجتماعی و فرهنگی و از همه مهمتر سیاسی این شبکه ها در قالب کانالها و گروههای دوستی با علایق مختلف و یا گفتگوهای دو و چند نفره آنلاین متنی ، صوتی و تصویری بهره می برند آینست که برخی اشخاص با اهداف مجرمانه ، امنیتی ، براندازانه و یا ضد فرهنگی بدون احراز هویت در این پیام رسانها و شبکه ها فعالیت نموده و مخاطرات زیادی را برای آن کشور در حوزه های مختلف ایجاد نمایند .

پیام رسان تلگرام با تمام قابلیتها و امکانات مناسب و چند رسانه ای با قابلیت شبکه سازی بالا و پشتیبانی از انواع سرویسهای مورد نیاز کاربران اینگونه شبکه ها از اقبال خوبی در کشورهایی چون ایران و چین و روسیه برخوردار است . ولی متاسفانه سیاست های این شرکت به بهانه حفظ حریم خصوصی کاربرانش، حتی در حد افشای شماره تلفن همراه کاربرانش، سیستمهای قضایی و امنیتی کشورها را در مواجهه با جرایم و رخدادهای امنیتی و فعالیت گروهها و کانالهای بزهکار با کارکرد مجرمانه  با چالشهای جدی مواجه ساخته و حتی پس از درخواست رسمی نهادهای حاکمیتی و قضایی کشورها از همکاری با آنها در تعلیق و غیرفعالسازی کانالها و گروههای تلگرامی و یا ارائه شماره تلفن همراه ایجاد کننده حساب کاربری برای تحقیقات قضایی، استنکاف ورزیده است . بدیهی است با این شرایط نهادهای رگولاتوری و نظارتی و حاکمیتی و سیستم قضایی کشورها راهی  جز فیلترینگ این پیام رسان و یا سایر شبکه های اجتماعی مشابه نخواهند داشت.

در چنین شرایطی اگر کماکان مردم بخواهند از خدمات این پیام رسان و یا سایر شبکه های اجتماعی فیلتر شده استفاده کنند و بدین منظور از ابزارهای دور زدن فیلترینگ چون VPN و یا سرورهای پروکسی استفاده نمایند، بدین معنی است که خود ریسک مخاطرات و زیانهای مالی، امنیتی و اعمال مجرمانه ای که ممکن است در هنگام استفاده از این پیام رسان متوجه  شان باشد را پذیرفته اند و حاکمیت و نظام قضایی کشور تنها در حد بضاعت خویش و بدون دسترسی کامل به منشاء و فاعل عمل مجرمانه میتواند در احقاق حقوق شخص زیان دیده به موضوع ورود نماید.

این موضوع در کنار سایر مخاطرات امنیتی و یا نیات براندازانه و مهندسی  اعتراضات به اصطلاح مدنی هدایت شده از سوی سرویسهای جاسوسی فعال در این شبکه ها، همگی دلایل کافی را بدست میدهد تا این پیام رسان و دیگر پلتفرمهای شبکه اجتماعی در کشورهای مستقل و مورد توجه و هجوم سیاسی، اقتصادی و فرهنگی غرب، فیلتر شوند .

بدیهی است با تولید و ارائه پیام رسانهای بومی با قابلیتهای بسیار مشابه تلگرام توسط نخبگان و شرکتهای دانش بنیان ایرانی فعال در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات، آن بخش از کسب و کارها، کاربران و گروهها و کانالهای با موضوعات مختلف که دارای رفتار و فعالیت مبتنی بر قانون هستند، از تلگرام به این پیام رسانها مهاجرت کرده اند و هر روز به تعداد کاربران آنها افزوده می شود و برخی یا با هدف حفظ کسب و کار از پیش معرفی شده در تلگرام و یا حفظ کانالها و گروههای با تعداد دنبال کنندگان بالا که برای جذب ایشان مدتها تلاش کرده اند و یا در مواردی با هدف طرح دیدگاههای اعتراضی، فعالیتهای مجرمانه و ضد امنیتی و براندازانه بخاطر عدم افشای هویتشان با همه سختیها در این پیام رسان باقی مانده اند.

لازم بذکر است ابزارهای فناورانه در شناسایی، رصد و عقیم سازی لینک پروکسی ها و یا سرورهای VPN در ایران به درجه بالایی از بلوغ رسیده که بصورت هوشمند با سرعتی بالا این روشهای دور زدن فیلترینگ را کم تاثیر نموده است.  به عبارتی با توجه به سرمایه گذاری و پشتیبانی مادی و معنوی کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس و اسرائیل از پیام رسان تلگرام، عملاً این پیام رسان به بهانه ارائه سرویسهای متداول و متعارف اینگونه پلتفرمها، با کارکردهای ضد امنیتی و براندازانه در صدد مهندسی اجتماعی مردم ایران میباشد .

بدیهی است همانطور که پیشتر نیز وزارت ارتباطات ایران درخواست انتقال سرورهای این پیام رسان به ایران را برای کاربران ایرانی داشت تا مانع فعالیتهای مجرمانه در این پیام رسان باشد، لازم است مدیران تلگرام به این خواسته تن دهند همانگونه که قطعاً به شکلی مشابه هم اکنون نگرانی حاکمان روسی را مرتفع ساخته اند، آنگاه این پیام رسان می تواند در ایران نیز رفع فیلتر شود.

در همین زمینه با آقای محمد رضا ازلی، موسس وب سایت "تکراسا" محقق فضای آنلاین و کسب و کار تکنولوژی محور نیز به گفتگو پرداختیم و نظرات وی را جویا شدیم.

اسپوتنیک – با توجه به ادعای پاول دوروف در خصوص احتمال استفاده از سرورهای پروکسی برای دور زدن فیلترینگ تلگرام در ایران، این اقدام از نظر قانونی چه جایگاهی دارد و اساسا از دید فنی چقدر این کار شدنی است؟

در مورد سوال اول که آیا این کار قانونی هست یا خیر بایدگفت که زمانی میتوان از قانون صحبت کرد که شرکتی داخل حوزه قضایی یک کشور کار کند یعنی در داخل آن کشور فعالیت داشته باشد. در مورد تلگرام به این شکل نیست، تلگرام در ایران هیچگونه دفتر و شعبه‌‌ای ندارد، لذا نهاد قضایی ایرانی نیز نمی‌توان هیچگونه اعمال نفوذی روی تلگرام داشته باشد. تنها می‌تواند همانطور که تاکنون انجام شده است، حکم به فیلتر شدن و ادامه فیلترینگ تلگرام بدهند.

مواردی هم که تلگرام در مباحث فنی مطرح کرده چندان مشخص نیست، شبکه Ton تلگرام که میگفتند بر روی بلاکچین هست و غیر قابل فیلتر شدن هم کنسل شد. لذا چیزهایی گفته می‌شود ولی اینکه به واقعیت تبدیل شود جای سوال دارد و تا الان هم فکر نمی‌کنم جایی بوده باشد که بتوانند فیلترینگ ایران بصورت کامل دور بزنند.

یک قشر زیادی از ایرانیها از فیلتر شکن استفاده می‌کنند و کسانی هم که بخواهند به تلگرام دسترسی داشته باشند از این فیلترشکن‌ها استفاده می‌کنند، چه فیلترشکن‌های خودشان و چه پروکسی سرورهایی که تلگرام در اختیار قرار می‌دهد. لذا فکر نمی‌کنم تغییر خاصی در استفاده از تلگرام در ایران بوجود آید، تلگرام فیلتر بوده و فیلتر خواهد ماند.

جدای از این مطابق صحبت‌هایی که در روزهای گذشته در مجلس شده بود، اینستاگرام هم بعید نیست که فیلتر شود. لذا فکر نمی‌کنم که نوع نگرش ایران نسبت به فیلترینگ بخواهد تغییری بکند. چون تقریبا تمام شبکه‌های اجتماعی به غیر از اینستاگرام فیلتر هستند. البته که یک سری چیزهای عجیب هم وجود دارد، مثلا واتس اپ باز است به عنوان اپ پیام رسان ولی تلگرام بسته است. ولی خب تفاوت این دو در این هست که کانال ها تلگرام توسط گروه‌هایی که با ایران مشکل داشتند و یا گروههای تروریستی استفاده می‌شدند ولی در مورد واتس اپ چنین چیزی وجود ندارد یعنی به این شکل مثل تلگرام نمی‌توان از آن استفاده کرد. من فکر نمی‌کنم که در وضعیت تلگرام بخواهند تغییری بدهند و یا آن را رفع فیلتر کنند و به نظر من وضعیت به همین شکل خواهد ماند.

این نکته را هم در مورد استفاده از سرورهای پروکسی در ایران باید اضافه کنم که ممکن است این روش به عنوان مثال در روسیه کاربردی تر باشد، چرا که مثل ایران تمام شبکه‌های اجتماعی بلاک نشده باشد و به همین دلیل عملکردشان متفاوت است. به این معنی که اگر در کشوری فقط تلگرام بلاک شده باشد و تلگرام بتواند با استفاده از پروکسی سرور امکان دور زدن فیلترینگ را فراهم کند متفاوت است با ایران که تقریبا تمام شبکه‌های اجتماعی بغیر از اینستاگرام فیلتر است و مردم به استفاده از  پروکسی و یا فیلترشکن عادت دارند، این است که این دو قضیه را نیز باید در نظر گرفت.