دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا و دولتش نه تنها تحریم های مالی-اقتصادی علیه ایران را لغو نکرده بلکه برعکس آنها را شدید تر و بیشتر می کنند. 19 دسامبر در اجلاس کشورهای اسلامی در کوالالامپور مالزی رئیس جمهور ایران بیان داشت: " ایران تحت تحریم های شدید آمریکاست. این اواخر آنها امیدوارشدند و با وضع تحریم های شدید و باصطلاح فلج کننده منتظر فروپاشی و تسلیم جمهوری اسلامی بودند. تنها از هشتم ماه مه سال 2018 وقتی آمریکا از معاهده هسته ای خارج شد، بیش از 93 تحریم علیه ایران وضع گردید."
تهران خسته از حل مشکلات انتظار رفته، درست یک سال بعد پس از خروج آمریکا از برجام یعنی هشتم ماه مه سال 2019 ، روش مرحله ای (هر 60 روز) کاهش تدریجی وظایف برجامی را اعلام کرد. ششم ژانویه مرحله چهارم به پایان می رسد. طی این مدت ایران به طور مشخص زیر ساخت های هسته ای خود را بازسازی کرد.
در مرحله پنجم ایران قصد دارد یک گام دیگر در جهت عقب نشینی از توافق هسته ای خود بردارد. اینبار ایران ممکن است غنی سازی اورانیوم را تا سطح 20 درصد از سر بگیرد و بدون شک گام خطرناکی در مسیر رسیدن به اورانیوم تسلیحاتی 90 درصدی است.
ولادیمیر چیژوف نماینده دائم روسیه در اتحادیه اروپایی اخیرا بیان داشت : " باید اذعان کرد که همه آنچه که ایرانی ها تا به امروز انجام دادند ( در طرح عدم اجرای بندهای برجام) برگشت پذیر است. آنها هرگام خود را با دقت و فکر شده انجام می دهند و هیچ کاری نمی کنند که برگشت پذیر نباشد."
ایرانی ها آشکارا انتظار دارند، امیدوارند و به سمت نابودی نهایی معاهده هسته ای نمی روند.
اما در حال حاضر و در پایان ماه دسامبر سال 2019 همانطور که ولادیمیر چیژوف گفت " لحظه بحرانی" فرارسیده است.
و واقعا هم همینطور است. سیاست آمریکایی فعالانه با حداکثر فشار بر ایران ادامه می یابد و شانس گفتگو را برای ایران باقی نمی گذارد. در این شرایط ، تهران البته به سمت مذاکره با واشنگتن در مسئله بازسازی برجام نمی رود. رهبر ایران آیت الله خامنه ای بارها گفته است تا زمانی که تحریم های آمریکا برقرار است مذاکرات ایران و آمریکا امکان پذیر نیست.
از طرف دیگر، "بازهای جنگ طلب" آمریکایی با استناد به تظاهرات های گسترده ایران در ماه اکتبر در خصوص تاثیر تحریم های آمریکا بر اقتصاد ایران تاکید می کنند. به عقیده آنها اگر جمهوری اسلامی سقوط نکند، آنوقت آنقدر متزلزل می شود که مقامات ایران تحت فشار مردمشان مجبورند پشت میز مذاکره بنشینند. در این صورت آمریکا برای گفتگو آماده است ( البته بر اساس شرایط آمریکایی ). تا زمان این " تسلیم شدن" ایران، آمریکایی ها تحریم هایشان را برنمی دارند، ضمن اینکه در خود آمریکا اوضاع به خاطر استیضاح ترامپ مناسب تصمیم گیری های سیاسی اینچنینی نیست.
تصادفی نیست که نوزدهم دسامبر در وزارت امور خارجه روسیه ، معاون وزیر امور خارجه روسیه سرگی ریابکوف با روسای سیاسی در مسائل امنیت وزارت خارجه بریتانیا و آلمان و فرانسه ملاقات کرد. در این جلسه یک مسئله بحث و بررسی شد اینکه چطور برجام حفظ شود. همه آنها موافق معاهده هسته ای هستند اما چگونه می توان از سقوط واقعی و کامل آن جلوگیری کرد.
قابل درک است که نتایج چنین مذاکرات و بحث و بررسی هایی منتشر نمی شود اما می تواند حدس زد که زمان بسیار مهمی نه تنها برای برجام بلکه برای کل سیستم امنیت در خاور میانه آغاز می گردد.
از این امر بر می آید که برای حل مشکل برجام نباید بیشتر از این زمان را از دست داد. روند برجام به سمت " نقطه اتخاذ تصمیم " نزدیک می شود، آنطور که خلبانان هنگام برخاستن از زمین می گویند. باید این مسئله را اکنون حل کرد- برخاستن یا ترمز کردن، حفظ برجام یا اجازه بدهیم که با عواقب غیرقابل پیش بینی از بین برود. ضمن رفتن به سمت این نقطه بدون اتخاذ تصمیم قاطع، بعید است که بتوان روند آن را تحت کنترل گرفت.
ضمن اینکه در اینجا نقاط عطف خاص، بازه های زمانی محدود برای توافق متقابل احتمالی وجود دارند.
اول : ششم ژانویه ، آغاز مرحله پنجم کاهش وظایف برجام توسط ایران است. علی رغم احتیاط بدون شک تهران در مسئله خروج نرم از برجام و برخی آمادگی ها برای گفتگو در جهت" حفظ ظاهر" گام بعدی تهران در مسئله احیای زیر ساخت های هسته ایست که اضطراب و تشویش اروپاییان را برمی انگیزد، کسانی که مخالف تحریم های ضد ایرانی آمریکا هستند و باعث پیوستن اروپا به آمریکایی ها و تحریم هایشان می شود. این مسئله به معنای بازگشت به تقابل بین المللی خطرناک با ایران است.
دوم: سایر نقاط عطف نزدیک 21 فوریه اتفاق می افتند یعنی روز انتخابات مجلس شورای اسلامی ایران. مشخص است که ضمن حفظ موقعیت کنونی ، شانس بدست آوردن موفقیت برای طرفداران رئیس جمهور روحانی تقریبا صفر است. مخالفان افراطی رئیس جمهور ایران که در مجلس جدید خواهند نشست هر کاری می کنند تا هیچ دیالوگی با گروه 5+1 اتفاق نیافتد و درنتیجه به طور طبیعی برجام از بین برود.
اپوزیسیون مجلس البته بیشتر امکان رئیس جمهور روحانی را برای ایجاد توافق درچارچوب معاهده لازم و شروع گفتگو با آنها را کم می کنند.
چگونه از وقع آن جلوگیری کرد؟
شاید این احیا، جمع بندی وپذیرش برنامه رئیس جمهور فرانسه امانوئل مکرون باشد که در پاییز سال 2019 مطرح شد. این ایده ، اختصاص وام 15 میلیاردی به ایران برای اجرای عملیات های اقتصادی- تجاری و اجازه به ایران برای صادرات 700 هزار بشکه در روز را مد نظر دارد. یادآوری می کنیم که اکنون ایران از 100 تا 350 هزار بشکه در شبانه روز می فروشد.
ضمنا در ماه اکتبر فرانسه به طور مشترک با ژاپن طرح مشترک ارائه وام 18.42 میلیارد دلاری تحت تضمین به حساب نفت را پیشنهاد دادند در صورتی که تهران به اجرای کامل و دقیق تمامی خواسته های برجام بازگردد.
در اینجا لازم به ذکر است که پروژه مکرون در هر صورت سیستم تحریم های آمریکایی را از بین نمی برد و به دولت رئیس جمهور ترامپ امکان بررسی آن را به عنوان مانور مشخصی در مبارزه با ایران می دهد. یادآوری می کنیم که ترامپ در آغاز سپتامبر تقریبا آماده بود که با مکرون توافق کند. اما حملات موشکی به زیرساخت های نفتی عربستان سعودی که به عقیده ایالات متحده ایرانی ها در آن دخیل بودند، در تصمیم نهایی رئیس جمهور آمریکا برای پذیرش طرح همتای فرانسوی اش مداخله کرد. اکنون در شرایط کنونی دیپلماسی واشنگتن کشورهای ذینفع باید کار دشوارتری را با ترامپ انجام دهند.
در ارتباط با طرف ایرانی در اینجا تمامی تصمیمات نهایی را آیت الله خامنه ای رهبر کشور می گیرد. اما حامیان ایرانی حفظ برجام می توانستند ایده مکرون را به عنوان عقب نشینی، شکست شیطان، هژمونی جهانی و امپریالیست اصلی پیش بکشند. چنین تفسیری می توانست به عنوان کارت اصلی برای هوادران ایرانی گفتگو با ایالات متحده باشد. طی چنین برخوردی با ایده مکرون ، آیت الله خامنه ای کاملا برای اجرای طرح مکرون جواب مثبت می داد و متعاقبا دیالوگ آمریکا و ایران برقرار می شد.
بدون شک هیچ کس تردید ندارد که طرح مکرون تحت حمایت تمامی نویسندگان برجام ( غیر از آمریکا) و همچنین بسیاری از کشورهای دیگر به اقدامات موقت و ضروری نیازمند است.
این طرح به مسائل حفظ برجام به طور کامل پاسخ نمی دهد اما احتمال تاخیر در اقدام نهایی و مخرب برای برجام را میسر می سازد هم از طرف ایران و هم از طرف اتحادیه اروپا. چیزی که مهم است این است که طرح مکرون زمانی را برای گفتگو بین ایران و آمریکا ارائه میدهد، امکانی را برای توسعه گزینه های متفکرانه و سودمند تر به منظور حل مناقشه حول برجام در منافع بلند مدت استراتژیکی ایران، آمریکا و سایر کشورهای خاور میانه و منافع حفظ و دفاع از رژیم عدم گسترش تسلیحات هسته ای فراهم می کند.
