ایران در"آغوش تنگ و تاریک" سیاست جهانی

اسپوتنیک - سیاست جهانی، جمهوری اسلامی ایران را از آغوش خود آزاد نمی کند. این کشور دوباره در مرکز توجه سیاستمداران، دانشمندان علوم سیاسی و ناظران قرار گرفته است.

ولادیمیر ساژین، خاورشناس روس، مفسر دایم آژانس خبری اسپوتنیک می نویسد: امروزه سیر حوادث بر روی چند رویداد اقتصاد جهانی و امنیت بین المللی بسیار مهم متمرکز شده است. بازدید مقام های بلندپایه غرب دور و خاور میانه از تهران و یک سری حملات تروریستی در حوزه خلیج فارس و دریای عمان و تقویت نیروی نظامی ایالات متحده در آنجا — همه اینها به نحوی به موقعیت حول ایران مربوط است.

علت اصلی این موقعیت خروج آمریکا از برجام در سال 2018 و پس از آن اعمال شدیدترین تحریم های مالی و اقتصادی علیه ایران است. این امر موجب تشدید تنش های نظامی- سیاسی در اطراف ایران و در نتیجه در خلیج فارس و در سراسر خاورمیانه شده است.

اتحادیه اروپا — بریتانیا، فرانسه و آلمان در تلاش هستند تا این معامله را نجات دهند و در نتیجه سطح تنش در اطراف ایران را کاهش دهند. هیکو مااس، وزیر امور خارجه آلمان، که در تاریخ 10 ژوئن وارد تهران شد، نخستین مقام ارشد غرب بود که پس از آغاز حمله سیاسی و اقتصادی ایالات متحده به ایران از این کشور دیدن کرد. او در تهران، با همتای ایرانی خود محمد جواد ظریف و رئیس جمهور حسن روحانی دیدار کرد و خواستار جستجوی راه هایی برای نجات برجام- معامله هسته ای شد. وزیر امور خارجه آلمان به رهبری ایران این خواهش اتحادیه اروپا را ابلاغ کرد که از برجام خارج نشود تا از تشدید اختلاف میان واشنگتن و تهران جلوگیری شود. هیکو مااس، به محمد جواد ظریف، اطمینان داد که اروپایی ها برای راه اندازی اینستکس (سامانهٔ حمایت از مبادلات تجاری با ایران) تمام هم خود را بکار می برند به گفته وی، اولین عمل تحویل پول از طریق اینستکس انجام خواهد شد. او گفت: "ما می خواهیم تعهداتمان را انجام دهیم. اما ما نمیتوانیم کارهای عجیب و غریب را انجام دهیم، ولی هنوز سعی داریم از ناکامی برجام جلوگیری کنیم. وزیر مااس بر اهمیت برقراری گفتگو با ایران تأکید کرد. او گفت که وضعیت در منطقه بسیار انفجاری و جدی است و ابراز نگرانی کرد که افزایش بیشتر تنش ها می تواند منجر به جنگ شود.

اروپایی ها مدت ها مدعی حمایت از برجام هستند، اما تا کنون در تهران هیچ گام عملی از طرف اروپا ندیده اند و به این خاطر به اتحادیه اروپا اولتبماتوم دادند که در تاریخ 7 ژوئیه منقضی می شود. کسب و کار اروپایی از رویارویی با ایران با توجه به تحریم های ایالات متحده ترس دارد. با این حال، ایران بازهم اصرار می ورزد. اگر اتحادیه اروپا اینستکس را با ظرفیت کامل راه اندازی نکند، ایران گام به گام از رعایت الزامات مشخص از معامله هسته ای سرپیچی خواهد کرد. اولا اورانیوم با غلظت کم و آب سنگین به میزان بیش از حد قابل قبول را جمع خواهد کرد و سپس سطح غنی سازی اورانیوم را برای تولید پلوتونیوم با درجه سلاح افزایش خواهد داد و در نهایت، از معامله و احتمالا از قرارداد منع گسترش سلاح های هسته ای خارج خواهد شد. این امر به پیامدهای غم انگیز هر دو، هم برای رژیم NPT و هم برای ایران منجر خواهد شد.

فقط یک روز بعد، شینزو آبه، نخست وزیر ژاپن، با یک دیدار رسمی وارد تهران شد. این یک سفر تاریخی است، زیرا هیچکدام از سران دولت ژاپن از جمهوری اسلامی ایران دیدن نکرده بود. آخرین بار نخست وزیر ژاپن از ایران در سال 1978 قبل از انقلاب اسلامی دیدن کرد، اما در آن زمان ایران، کشور شاهنشاهی بود. ژاپن امروزی قصد دارد حضور خود را در خاورمیانه تقویت کند و طبیعتا نمی تواند توجه خود را به بزرگترین و "مشکل سازترین " قدرت منطقه — ایران، نکند. این کشور برای بسیاری بازیگران منطقه "مشکل ساز" است؛ زیرا این کشور، امروز عاملی است که عمدتا ماهیت وضعیت نظامی- سیاسی و اقتصادی در کل خاورمیانه را تعیین می کند.

با توجه به همه اینها می توان علاقه ژاپن به ایران را درک کرد. علاوه بر این، توکیو سعی دارد در مقابله تهران و واشنگتن نقش میانجی گری را ایفا کند که به او در بازی ژئوپولیتیک خاورمیانه امتیازهای زیادی می داد. علاوه بر این، این ماموریت میانجیگری آقای آبه در دیدار ترامپ رئیس جمهور ایالات متحده از ژاپن در دو هفته پیش هماهنگ شده بود. با این حال، ظاهرا، میانجیگری شکست خورده است. آیت الله خامنه ای، رهبر ایران، قبول پیام ترامپ رئیس جمهور آمریکا را رد کرد و گفت که "ترامپ سزاوار پاسخ" نیست. در تهران، در دیدار با رهبران ارشد ایران، نخست وزیر ژاپن سعی کرد تا مقامات ایرانی را متقاعد سازد که موضع خود را در مورد مسائل مشکل ساز نرمتر کنند، پایبندی به تعهدات برجام را حفظ کرده و از خط مشی سازنده به منظور حفظ ثبات منطقه ای پیروی کنند.

نفت که محصول مهم برای ژاپن است، یکی از موضوعات مذاکرات بود. اگر چه نفت ایران تنها 5 درصد از کل نفت وارداتی ژاپن را تشکیل می دهد، توکیو علاقه مند است تنوع عرضه کنندگان نفتی را تامین کند تا به امارات متحده عربی و عربستان سعودی وابسته نباشد. آنها نیمی از مقادیر نقت لازم برای ژاپن را تحویل می دهند. واضح است که در صورت بروز جنگ در خلیج فارس، اقتصاد ژاپن به طور جدی دستخوش مشقات شدید خواهد شد. بنابراین، توکیو به ثبات منطقه ای بسیار نیازمنداست و اما ثبات در این منطقه کم است. در 13 ژوئن، زمانی که نخست وزیر ژاپن در تهران بود، دو تانکر (یکی از آنها ژاپنی) در دریای عمان، در نزدیکی تنگه هرمز دستخوش حمله تروریستی شدند. انفجار بمب ها در این تانکرها موجب بروز خشم و انزجار و اتهامان مقابل شد. مثل همیشه می پرسیدند که کی مقصر است و چه باید کرد؟

در مورد سوال اول باید گفت که روشن است که این حملات به نفع ایران نیست. محمد جواد ظریف وزیر خارجه ایران در توییتر خود اشاره کرد که حمله به تانکرها در دریای عمان بصورت مظنون با سفر شینزو آبه نخست وزیر ژاپن به تهران همزمان شد. وی افزود: "مظنون" برای توصیف آنچه که امروز صبح اتفاق افتاده است یک کلمه بسیار نرم است.

تقریبا بلافاصله، بدون تحقیق این حادثه، "دوستان با وفای" ایران — ایالات متحده، انگلیس، عربستان سعودی و اسرائیل، تهران را به خاطر این امر محکوم کردند. به نوبه خود، تهران، موساد اسرائیل و تمامی مخالفانش را برای این حمله متهم کرد. اکثریت قریب به اتفاق دولت ها در انتظار سیر آتی حوادث هستند. ژاپن اظهارات ایالات متحده در مورد دخالت ایران در حمله به تانکرها را قانع کننده ندانسته و خواستار ارایه مدارک بیشتر شد. آنتونیو گوترش دبیر کل سازمان ملل متحد همچنین خواستار بررسی مستقل شد. فدریکو موگرینی، نماینده عالی اتحادیه اروپا در امور خارجه، خواستار خویشتنداری در ارزیابی حادثه در دریای عمان شد. او از موضع کشورهای متهم کننده ایران پشتیبانی نکرد.

با این حال، ما باید به یاد داشته باشیم که نیروهایی وجود دارند که به این امر علاقمند هستند تا موقعیت حول ایران حتی تا کوچکترین درجه عادی نشود. منظور سازمان تروریستی داعش است. این گروه مخالف ایران است و همه امکانات را برای انجام چنین خرابکاری دارد. ما همچنین نباید ساختاری را با عنوان سازمان مجاهدین خلق ایران، مخالف دوآتشه نظام کنونی ایران را فراموش کنیم. آنها همچنین از هر فرصتی برای انجام چنین اعمالی استفاده می کنند.

در حال حاضر هیچ مدرکی موثق از تقصیر این یا آن طرف در حمله به تانکرها در دست نیست، به این خاطر همه استدلال های مربوط به دشت داشتن، در بهترین وجه در حکم فال قهوه و در بدترین حالت، تلاش راه اندازی جنگ سرد و تبلیغاتی علیه دشمنان است. این جنگ سرد آبستن جنگ گرم است و این یک فاجعه است نه تنها برای خاورمیانه بلکه برای کل جهان. این امید وجود دارد که آنها از خطی بین جنگ سرد و گرم عبور نکنند.

سوال دوم- چه باید کرد؟ این اوخرا کاخ سفید بارها اعلام کرده که آماده است با تهران بدون هیچ پیش شرطی وارد مذاکره شود. در ایران، به این پیشنهاد با احتیاط برخورد کردند. بخشی از نخبگان سیاسی به طور قطعی با هر گونه گفتگو با ایالات متحده مخالف است، بخش دیگری آماده گفتگو است، اما پس از لغو تحریم های واشنگتن.

حتی اگر این تفاوت ها برطرف شوند، سوالات دیگری نیز مطرح خواهند شد. مثلا، فرمت مذاکرات فرضی چیست؟ بعید است که مذاکرات دوجانبه ایران و آمریکا باشد. شاید بهترین گزینه، فرمت همان "گروه 5 +1" (پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل به همراه آلمان) و ایران باشد، که به موجب آن امکان پذیرفتن یک معامله هسته ای بوجود آمد. این فرمت بسیار موفق بوده است. تعداد زیاد سیاستمداران می گویند که این امر نه تنها برای ایران بلکه برای روابط بین الملل به طور کلی جهت حل بسیاری از مشکلات قابل قبول است.

سوال دیگر: درباره چه چیزی صحبت کنیم؟ درباره برنامه هسته ای ایران، برنامه موشکی آن، سیاست ایران در منطقه، حمایت تهران از گروه های اسلام گرا رادیکال و رعایت حقوق بشر در ایران؟ همه این سوالات توسط کاخ سفید مطرح شده است، اما آیا ایرانیان آماده هستند آنها را مورد بحث قرار دهند؟ در اینجا یک مشکل دیگر است.

البته، راه دستیابی به نتایج از طریق مذاکرات ایران و آمریكا، طولانی و پر فراز و نشیب است. اما برای تأمین امنیت منطقه و هر کشور خاورمیانه، این راه باید پیموده شود. هیچ گزینه معقول دیگری وجود ندارد.