گزارش و تحلیل

ایده وحدت: بین چکش تحریم و سندان تعارف

© AP Photo / Office of the Iranian Supreme Leaderایده وحدت: بین چکش تحریم و سندان تعارف
ایده وحدت: بین چکش تحریم و سندان تعارف - اسپوتنیک ایران
اشتراک
چرا اصحاب گفتگوی مذاهب نتوانسته اند تاکنون رؤیای تقریب را عملی کنند؟

به قلم محمد مظهری، تحلیلگر سیاسی مستقل 

زکی میلاد در کتابش به نام گفتمان وحدت اسلامی می گوید: «از طنجه در غرب جهان اسلام تا جاکارتا در شرق آن،.. این چند پارگی و انقسام تبدیل به بیماری مزمن و نگران کننده شده است که همچنان تاثیرات آن در عصر کنونی و جغرافیای جهان اسلام ادامه دارد. نمی دانیم  برای پایان این از هم گسیختگی چه زمانی قابل تصور است. هر جا که می روی سخن از چندپارگی و تفرقه است. بین چه کسانی! آنهایی که یک قبله مشترک دارند، دین شان یکی است و کتب مقدس شان یکی است. »

هفته پیش تهران پذیرای سی و دومین دوره کنفرانس وحدت اسلامی با شعار "قدس محور وحدت امت" بود. خروجی این کنفرانس هشدار به جهان اسلام درباره خطر جریان های تکفیری وتاثیرشان برای آرمان فلسطین وتاکید بر قدس به عنوان قطبی نمای امت اسلامی بود چنانکه در بیانیه پایانی آن مجددا اسرائیل به عنوان دشمن درجه یک جهان اسلام معرفی شده و به کشورهای اسلامی درباره پروژه عادی سازی تحت عنوان "معامله قرن" هشدار داده شده است.

تنها منبع تسليحاتي مقاومت فلسطين ايران است - اسپوتنیک ایران
گزارش و تحلیل
تنها منبع تسليحاتى مقاومت فلسطين ايران است

اگرچه برگزار کنندگان این کنفرانس آن را موفق و پر ثمر توصیف می کنند چنانکه حسین شیخ الاسلام دبیر این کنفرانس معتقد است «برپایی چنین همایش هایی می تواند در خنثی کردن توطئه های امریکا و دست نشانده های منطقه ای اش برای تفرقه پراکنی و ایجاد شکاف در امت اسلامی مؤثر باشد» وتاکید دارد که «در این دوره چهره های جدیدی به این کنفرانس دعوت شده اند که به آن ویژگی خاصی بخشیده است». اما از سوی دیگر انتقاداتی هم درباره  نحوه برگزاری و حتی اصل برگزاری آن مطرح شده که می توان این انتقادات را به دو دسته تقسیم کرد: انتقادات داخلی که با اصل برگزاری کنفرانس همراه است اما نتایج و خروجی آن را زیر سوال می برد. به طور مثال حجت الاسلام محمد تقی سبحانی پژوهشگر مسائل دینی در یادداشتی درباره پروژه تقریب می گوید:

«کنفرانس وحدت اسلامی همچون سایر قطعات پروژه تقریب در این کشور، سالهاست که از کار افتاده و این پیکره نیازمند یک تعمیر بلکه تعویض اساسی است… پروژه تقریب در جمهوری اسلامی از سه بیماری بنیادین رنج می برد:

۱- خلط میان اهداف چندگانه در میدان تقریب (از همگرائی مذهبی گرفته تا همزیستی اجتماعی و تا همکاری بین المللی) و در نتیجه سردرگمی در میان راهبردهای ناهمگون.

۲- ناتوانی در بسیج امکانات و اهرم های موثر در جهان اسلام و ناکارآمدی در بهره‌گیری از ظرفیت‌ها و مزیت‌های نسبی.

۳- عدم بهره‌مندی از یک شبکه انسانی و رسانه‌ای هوشمند و کنشگر برای تعامل با نخبگان و گروه‌های موثر در بین شیعیان و اهل سنت و فقدان یک منطق و گفتمان تودرتو و اثربخش برای گفت و گو با گروه‌های درگیر و رقیب.» 

اما انتقادهای بیرونی که غالبا از سوی رسانه های عربی حامی عربستان سعودی برجسته می شوند نگران موضوع گسترش نفوذ ایران در میان اهل سنت بوده و به قصد و نیت ایرانی ها از برگزاری چنین کنفرانس هایی به دیده شک و تردید می نگرند.

با بازگشت به گذشته ایده وحدت می بینیم که در تاریخ مناظره بین علمای مذاهب مختلف همیشه بوده که از جمله مشهورترین این مناظره ها "مسائل نافع ابن الازرق " است که شامل گفتگو و سوالات این چهره منسب به خوارج با ابن عباس است که از آن به عنوان یکی از اولین گفتگوهای بین مذاهب در سنت اسلامی یاد شده است.

علیرغم جنبش ها و حرکت های فکری ایجاد شده جهت برقراری دیالوگ بین علمای مذاهب و به ویژه شیعه و سنی، از مناظرات شیخ مفید در قرن چهارم هجری گرفته تا تلاش های جمال الدین اسد آبادی و شاگردش محمد عبده برای توحید مذاهب اسلامی در قرن نوزدهم و همچنین مراسلات بین الازهر و مراجع شیعه در قم در دهه چهل سده پیش، تجربه تاریخی نشان داده است که این تلاش ها همگی در نبود یک حمایت سیاسی نافرجام مانده اند.

و مشکل دقیقا در همین جاست؛ یعنی خلاصه کردن اختلافات به مذهب و برجسته کردن بیش از حد نقش علمای مذاهب به جای توجه به عوامل دیگری که در اختلافات میان کشورهای اسلامی تاثیر جدی دارند. مخصوصا وقتی جایگاه عامل سیاسی را نادیده می گیریم به جای اینکه وحدت ایجاد کنیم ناخواسته در چاه تفرقه فرو می غلتیم.

Празднование Ураза-байрама в Москве - اسپوتنیک ایران
برگزاری کنفرانس وحدت اسلامی با همکاری مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی و شورای مفتیان روسیه

تناقض اینجاست که تلاش های اخیر طرفداران تقریب مذاهب که در جهان تشیع توسط سید قمی و با حمایت مرجع عالیقدر آیت الله بروجردی و در میان اهل سنت هم از سوی اخوان المسلمین بیتشر برجسته شد، عملا نه تنها باعث کاهش تعصبات مذهبی در جهان اسلام نشد بلکه در سالهای اخیر شاهد درگیری ها و جنگ هایی خونین به نام مذهب بوده ایم و این یعنی شکست پروژه های تقریب.

 

باید پرسید چرا اصحاب گفتگوی مذاهب نتوانسته اند تاکنون رؤیای تقریب را عملی کنند؟ اصولا آیا اآموزه های مذهبی می توانند راهکارهای عملی برای تقریب ارائه می دهند یا بر عکس غور و جستجو در این آموزه ها بیشتر موجب تشدید اختلافات می شود؟ فراموش نکنیم ویژگی مذاهب تاکید بر مرزهای جدا کننده برای بقا و ادامه حیاتشان است، لذا تمسک صرف به مذهب بدون توجه به عوامل نقش عوامل سیاسی، اجتماعی و اقتصادی در ایجاد تقارب بین مسلمانان ممکن است نتیجه عکس بدهد. سازوکارهای تقریب باید چندجانبه باشد و نه یکجانبه؛ باید به مباحث اجتماعی- تربیتی و سیاسی و روابط اقتصادی بین کشورهای اسلامی توجه بیشتری داشت تا یک ارتباط متشابک اسلامی شکل بگیرد.

 

این در حالی است که موضوعات مطرح شده توسط شرکت کنندگان در کنفرانس بیشتر حول ضرورت فهم عمیق قرآن، نهی از تجارت با دین و کنار گذاشتن خودخواهی ها و تعصبات و دعوت به بازگشت به اسلام حقیقی و… می گردد اما علیرغم تکرار هر ساله این مقاهیم و عبارات مشکلی از جهان اسلام حل نشده است.

شاید اگر به مساله جهان اسلام از چشم اندازی فراتر از مذهب نگاه کنیم بخشی از مشکلات قابل حل به نظر آید. علیرغم تاکید برخی علمای مذاهب بر ماهیت کلامی و اعتقادی اختلافات باید اصحاب تقریب را به این نکته توجه داد که ریشه اصلی اختلافات در تاریخ اسلام چه بخواهیم و چه نخواهیم سیاسی بوده است و این منافع سیاسی (به معنای عام) صاحبان قدرت بوده که به اختلاف مذاهب پر و بال داده است. مثلا رجوع کنیم به تاثیر خلفای اموی در فقه و جعل احادیث و نقش عباسیان در دعواهای کلامی. حتی اختلاف شیعیان و اهل سنت از یک شکاف سیاسی شروع شد و به تاسیس مفاهیم کلامی و عقیدتی از ولایت و خلافت در جهان اسلام انجامید.

 امروز هم  آینده تقریب و وحدت بین مذاهب توسط عوامل سیاسی (از جمله اختلافات بین ایران و عربستان) رقم می خورد. در واقع این تغییرات و پیوندهای سیاسی-اقتصادی است که می تواند عرصه را بر اختلافات مذهبی تنگ کند- اختلافاتی که همیشه بوده اند و باقی خواهند ماند.

ساده سازی موضوع به اختلافات مذهبی باعث می شود کنفرانس های تقریب و وحدت اسلامی تبدیل به سخنرانی های تکراری و شعاری شود که هیچ اندیشه فقهی-سیاسی جدیدی از آن بیرون نیاید. جهان اسلام بیش از هر چیز نیازمند گفتگوی واقعی است؛ گفتگو بین طرف های سیاسی مخالف هم نه جمع شدن یک عده همفکر و هم نظر. این صراحت و جرات در گفتگوی با مخالف است که راهگشا است نه تعارفات روتین وشعارهایی که هرگز عملی نمی شوند.

ممکن است عقاید نویسندگان مقالات با سیاست های اسپوتنیک مطابقت نداشته باشد.

 

نوار خبری
0
loader
بحث و گفتگو
Заголовок открываемого материала