زمان مهاجرت پرندگان نزدیک می شود که نشانی از فرا رسیدن زمستان است. لک لک ها برای زمستان گذرانی از سرزمین های سرد و شمالی همچون سیبری، روسیه و آسیای میانه وارد سرزمین مهماننواز ایران می شوند.
لک لک های روسی برای پرواز به نقاط گرمتر آماده می شوند و قبل از پرواز اصلی، چند پرواز تمرینی انجام می دهند و انسجام و ریتم پرواز را تمرین می کنند و دسته ها را تشکیل می دهند و پرندگان جوان را برای پرواز طولانی قبل از زمستان آموزش می دهند. دسته ای به آفریقا پرواز می کنند و به سودان می رسند و دسته ای دیگر از سیبری به ایران و هند و جنوب —غرب چین پرواز می کنند. لک لک ها از 7 تا 10 هزار کیلومتر را در ارتفاع حدود 1500 متری طی می کنند. در شبهای روشن ارتفاع پرواز آنها حتی به 6 هزار متر هم می رسد.
تقریبا 30 درصد پرندگان مهاجر و از جمله لک لک ها به آشیانه های دائمی برمی گردند و بقیه به دلیل تغییر آب و هوا، طوفان و باد و یخ زدن و خستگی و دیگر مشکلات جان خود را از دست می دهند.
در اقصی و نقاط دنیا لک لک ها یکی از پرندگان شایع توتمی هستند. کلا پرندگان نماد باستانی از فنا، ارواح هوا، صعود به آسمان، تفکر، تخیل و صعود به بهشت و سفر جادویی اند. روح، مانند یک پرنده، می تواند بال را پیدا کند…
در اسطوره ها و قصه های اقوام و ملل زیادی سوژه هایی در باره تبدیل لک لک ها به انسان و برعکس وجود دارد. در یکی از افسانه های استرالیایی، جادوگر، دختری را که نمی خواست زن او بشود به لک لک تبدیل کرد و در یک قصه ژاپنی لک لک مجروح به دختر زیبایی مبدل شد که بافنده زبردستی بود ولی چون صاحب خانه متوجه شد که دختر در قالب لک لک چنین زیبا می بافد، دختر دوباره لک لک شد و پرواز کرد و رفت.
در روس باستان لک لک های در حال رقص بر وسایل زیادی مانند دستبند و بازوبند و دیگر وسایل نقش بسته اند و این باور وجود داشت که هر کس قبل از دیگران رقص لک لک ها را در بهار ببیند خوشبخت و موفق خواهد بود.
در بین ملل و فرهنگ های گوناگون لک لک ها پرنده مقدس و پیام آور خدایان بوده است. در یونان باستان، لک لک پرنده مقدس آپولو، دمتر، هرمس و پرنده خورشید بود.
احمد ابن فضلان سیاح بغدادی که سفری به «بلغار ولگا» داشت در باره لک لک ها داستانی نوشته و تعریف کرده است که لک لک ها به یکی از قبایل باشقیری کمک کردند تا بر دشمن پیروز شوند. پس از آن، لک لک پرنده مقدس برای آنها شد.
در روسیه بچه های روستایی حتی سعی می کردند مانع از پرواز لک لک ها بشوند و بدنبال آنها می دویدند و فریاد می زدند «جاده می چرخد» تا لک لک ها بیشتر بمانند و سرما دیرتر بیاید. باوری هم وجود داشت که هرگز نباید با انگشت به لک لک ها اشاره شود و یا آنها شمرده شوند، چون پرنده ممکن است راه را گم کند. اما اگر بهرحال این اتفاق بیفتد باید سنگی را به پهلوی دیگر برگرداند و یا سه بار پشت سرهم گفت:«لک لک ها راست، راست ، بابا در جلو، مامان در عقب، پسرها و دخترها در وسط…به این ترتیب لک لک ها دوباره راه درست را پیدا خواهند کرد!
در بسیاری از فرهنگ ها، لک لک نشان دهنده باروری، بهار و موفقیت و به معنای عشق بی پایان در آن خانه ای است که نشانی از این پرنده در آنجا وجود داشته باشد.
اسپوتنیک در خصوص این پرندگان زیبا با رضا علی اصل، پرنده شناس، مدرس و راهنمای رسمی اکوتوریسم ،فعال محیط زیست به گفتگو نشست.
پرسش: در باره جایگاه لک لک ها در ایران برایمان تعریف کنید.
پاسخ: لک لک سفید (White stork) با نام علمی Ciconia ciconia پرنده ای بزرگ جثه با ظاهری آرام و دلنشین است، پرو بال پرنده بطور کلی سفید است ولی شاهپرهای پرنده به رنگ سیاه می باشد که این ویژگی جلوه خاصی به پرنده داده است. چشم های بزرگ پرنده در کنار منقار قرمز رنگ آن بسیار زیبا و چشم نواز است.
لک لک ها مانند درناها در نزد مردم به ویژه مردم آسیاه محترم و محبوب است. داستان های زیادی در خصوص آن ها را میتوان از هر سرزمینی شنید. در ایران به این پرنده حاجی لک لک هم میگویند که علت آن این است که مردم تصور می کنند این پرنده از سمت مکه به سمت ایران می آید و آن را حاجی لک لک خطاب میکنند.
لک لک ها از جمله پرنده هایی هستند که در ایران در کنار جوامع انسانی زندگی می کنند. در گذشته های نه چندان دور در بعضی از شهر ها مانند قم لک لک ها بر فراز بادگیر ها و یا تیر های برق آشیانه داشتند اما به دلیل گسترش فضای شهری و از بین رفتن زیستگاه ها دیگر شهر های ما میزبان لک لک ها نیست. اما هنوز هم می توان در روستاهای غرب و شمال غرب ایران لک لک ها را در کنار انسان ها دید. که این موضوع جذابیت های بسیار زیادی را برای این مناطق ایجاد کرده است. پرواز پرندگان بزرگ جثه با بال های گسترده بر فراز خانه های روستایی و مزارع و باغ ها منظره بسیار زیبایی است!
همانطور که گفته شد لک لک ها برای مردم ایران محترم هستند در بعضی از روستاها این پرنده را به عنوان عاملی برای برکت روستا می دانند بنابراین حفاظت از آن را به عنوان یک وظیفه عمومی برای اهالی روستا قلمداد می کنند.
پرسش: مسیر مهاجرت لک لک چگونه است؟
پاسخ: لک لک در دنیا مسیر های مهاجرت زیادی دارد اما بطور کلی مسیر مهاجرت لک لک ها در فصل پاییز و زمستان به سمت عرض های جنوبی آفریقا است و برای زادآوری به سمت شمال می آیند که مناطق غرب و شمال غرب ایران یکی از مکان های مورد علاقه آنهاست.
پرسش: برای محافظت از لک لک ها چه تدابیری باید اتخاذ شوند و آیا در ایران به این موضوع توجه می شود؟
پاسخ: اگرچه وضعیت جمعیتی لک لک ها در حال حاضر نگرانی خاصی در دنیا ندارد اما بحث حفاظت از آن باید مد نظر باشد. از عوامل تهدید این پرندگان در ایران می توان به تخریب زیستگاه ، شکار پرنده توسط متخلف ها و نیز برق گرفتگی است، لک لک هایی که برای لانه سازی یا استراحت از تیرهای برق استفاده می کنند امکان برخورد با کراس آرم های تتیرهای برق را دارند و سبب برق گرفتگی و مرگ پرنده می شود. برای حل این موضوع باید تیرهای برق روستاهایی که مکان زادآوری پرندگان است عایق شود.
پرسش: در ایران ارتباط مردم با لک لک ها چگونه است؟
پاسخ: تمام لک لک هایی که به ایران می آیند، مهاجر هستند و زادآوری دارند.اما نکته ای که خیلی مهم است راجع به لک لک ها و ما باید در نظر داشته باشیم این است که بحث لک لک بین ایرانی ها و بخصوص جوامع محلی مثلا روستاهای ماکو و زنجان و یا مثلا بعضی روستاها توی تبریز، در آنجا مردم یک ارتباط خاصی با لک لک ها برقرار کرده اند و ازشون حمایت و حفاظت می کنند و این لک لک ها توی روستاها و بر سردر خانه ها و تیر برق ها آشیانه سازی می کنند و در کنار مردم با آرامش زندگی می کنند و این خودش نمونه بسیار خوبی از ارتباط انسان و پرنده محسوب می شود. حالا یکسری جاها باور اعتقادی هست، مسائل فرهنگی است که اینها باعث شده است که این پرنده برای انسان، بخصوص مردم شمال —غرب و غرب ایران یک احترام خاصی داشته باشد.
پرسش: لک لک ها با چه مشکلاتی می توانند در ایران مواجه شوند؟
پاسخ: بحث برق گرفتگی پرندگان معضل بزرگی برای دو گروه محیط زیست و شرکت توزیع برق (وزارت نیرو) است. محیط زیستی ها از این بابت که گونه های ارزشمند روز به روز طعمه برق می شوند و مدیران شرکت توزیع برق از این بابت که برق گرفتگی ها موجب قطعی جریان برق و ایجاد خسارت هایی برای آنها می شود، ناراضی هستند.
واقعیت این است که چاره کار چندان هم پیچیده نیست! با یک تعامل ساده بین این دو گروه می شود خیلی ساده مسئله را حل کرد. شناسایی مکان های پر تردد پرندگان و خطوط انتقال برق در این مسیر و عایق کاری کراس آرم ها و مقرّه ها ، همین!
یکی از روش ها برای حفظ خطوط انتقال برق از پرندگان به ویژه پرندگان بزرگ جثه استفاده از سازه هایی است که از نشستن پرندگان بزرگ جثه مانند پرندگان شکاری و لک لک ها جلوگیری کنه، مانند
لک لک جدا از ارزش اکولوژیکی آن، برای مردم شمال غرب و غرب ایران محترم و محبوب است، بهتره که از روش هایی برای حفظ خطوط انتقال برق استفاده کنیم که برد برد باشد هم برای محیط زیستی ها و هم برای دوستان وزارت نیرو.
در ایران 24 تالاب بین‌المللی وجود دارد. مثلا در نقاط مختلف مریوان مردم در دوستی با لک لک ها نام آورند. لانه لک لک ها در مسیر توریستی اطراف دریاچه «زریبار»(زریوار)، منظره زیبایی را خلق کرده است. لک لک ها برای زمستان گذرانی از سرزمین های سرد و شمالی همچون سیبری، روسیه و آسیای میانه وارد سرزمین مهماننواز ایران می شوند.
