قسمت دوم
نگرش زنان به وضعیت خود پذیرش سرنوشت و تسلیم بود. زنان در جامعه ایران در معرض آسیب‌پذیری‌های بیشتری قرار دارند. بار بسیاری از نارسایی‌ها و تنگناهای جامعه در زمینه‌های گوناگون، بر دوش زنان قرار می‌گیرد و آنان در قبال فقر، نابرابری و فساد آسیب‌پذیرتر از مردان‌اند.
از اینرو پیشنهاد ایجاد شهرک بازتوانی زنان آسیب دیده را باید گام مهمی در رعایت حقوق زنان و رفع محرومیت از زنان آسیب پذیر ایران دانست. ایجاد شهرک می تواند به نوعی منبع بازیافت انرژی، اعتماد به نفس و امید به زندگی بهتر مبدل شود. در کشورهای مختلف دنیا برای رفع محرومیت از زنان، رفع تبعیض، تحقیرشدگی و خشونت و تجاوز جنسی مراکز ویژه ای دایر شده اند و قوانینی به تصویب می رسند تا مطابق با آن ها بتوان از زنان در کشورهای مختلف جهان حمایت کرد.
به عنوان مثال،دولت کانادا متعهد به پایان دادن به خشونت علیه زنان و دختران می شود و اقداماتی جهت محافظت از زنان و دختران-آسیب پذیرترن قشر جامعه- به انجام می رساند. با شناخت اینکه دختران، آینده کشور هستند، کانادا موفق شد «روز جهانی دختران» را به تصویب سازمان ملل متحد برساند که از سال 2012 هر سال در روز 11 اکتبر جشن گرفته می شود.
آژانس خبری اسپوتنیک گفتگویی با کارشناسان محترم ایرانی در این خصوص داشت که در قسمت اول این مبحث خانم فاطمه ثنایی نسب حقوقدان و پژوهشگر حوزه زنان و کارشناس ارشد حقوق بین الملل و حقوق خانواده وزارت دادگستری جمهوری اسلامی ایران و جناب دکتر امیرحسین نوربخش حقوق دان و پژوهشگر در این باره اظهار نظر نمودند.
در گفتگویی که با خانم راضیه مهرابی جامعه شناس و پژوهشگر ایرانی داشتیم، ایشان بطور مفصل این موضوع را مورد بررسی قرار داده اند.
— حدود نیمی از جمعیت جهان را زنان تشکیل میدهد. جمعیتی و نیروی اجتماعی عظیمی که نقشه ای مهم و تاثیرگذاری در توسعه و پیشرفت هر جامعه برعهده آنان قرار گرفته است. زنان ایرانی نیز از این قاعده مستثنی نیستند و گزاره های دینی و سنت های اجتماعی جایگاه ویژه ای برای آنان قائل است. لیکن زنان در همه جوامع از جمله ایران به دلایل مختلف ممکن است دچار انواع آسیب های اجتماعی شده و یا در معرض آن قرار بگیرند. عده ای از آنان به دلایلی همچون سابقه مجازات حبس و زندان، طلاق، بیماری، نداشتن سرپرست، فحشا و طرد اجتماعی، بدون داشتن توانایی و مهارت در اداره زندگی؛خارج از چارچوب خانواده و بدون سرپناه و امکانات اولیه مناسب زندگی میکنند. یکی از معضلات جدی کلان شهرهایی همچون تهران مسئله مدیریت مناسب این گروه از جامعه است. در اسفند ۹۵ با دستور حسین هاشمی، استاندار تهران، قرار شد طرح ساخت شهرک بازتوانی زنان آسیب‌دیده یا در معرض آسیب مورد بررسی دقیق قرار گیرد و بر اساس آن مجموعه ای با عنوان بازتوانی زنان آسیب دیده توسط کارگروه تخصصی امور بانوان و خانواده استانداری تهران طراحی گردید.طبق این طرح قرار است «زنان آزاد شده از زندان»، «زنان مطلقه بی‌پناه»، «زنان و دختران طرد شده از خانواده» و… در مکانی نزدیک تهران زندگی کنند تا به دور از حضور مردان و تحت آموزشهای مددکاری اجتماعی به توانمندی لازم جهت اداره خود و زندگی فرزندانشان دست یابند. بر این اساس آنان فرزندان خود را در یک محیط آرام و امن در کنار خود داشته باشند.
با وجود طرحهای مختلفی که در حوزه ساماندهی زنان بدسرپرست و بزه کار وجود دارد دلایل مختلفی استانداری تهران و معاونت معاون رئیس جمهور ایران در امور زنان و خانواده را در برآن داشت تا از این طرح حمایت کنند. آنان معتقدند امکانات و مراکز موجود همچون گرمخانه، خانه بین راهی و همچنین مددسراها برنامه توانبخشی نداشته و صرفا خدمات نگهداری به این زنان ارائه می‌شود. خدماتی که زمان آن منحصر به شب بوده وبا آغاز روز این زنان بی هدف در خیابانها رها شده و در معرض آسیب های بیشتری قرار میگیرند. مضاف بر اینکه بسیاری از تلاشهای خودجوش پراکنده که توسط نهادهای مردم نهاد یا افراد خیر و نیکوکار در چارچوب راه اندازی سرپناه ویژه زنان آسیب دیده انجام شده با موانع اجرایی گوناگونی دست به گریبان بوده و هستند و عملا اقدامات انان نتوانسته معضلات زنان بی سرپناه آسیب دیده را به نحو مطلوب حل نماید. برخی این مراکز به دلیل فقدان امکانات بهداشتی و روانی لازم مورد استقبال زنان نیازمند قرار نمیگیرد و آنان ترجیح میدهند آلام خود را در شلوغی کلان شهر تهران محو و پنهان سازند. لذا از منظر حامیان این طرح، سازماندهی حرکتهای حمایتی تحت نظارت یک ارگان حاکمیتی میتواند معایب موجود را رفع و امکانات مناسبتری رفاهی و انگیزشی به همراه آموزش و توانبخشی و بازگشت به چرخه نرمال و طبیعی جامعه و خانواده ارائه کند. به این ترتیب هدف شهرک توانبخشی زنان آسیب دیده آن است که سیکل معیوب موجود را تکمیل نموده و با ارائه برنامه های هدفمند توانبخش و آموزشی؛ یک الگوی مطلوب برای ساماندهی زنان آسیب‌دیده ایجاد کند. اما این مهم مستلزم همکاری و همدلی سامان‌سراها، خانه‌های امن، اورژانس اجتماعی و به خصوص سازمان بهزیستی به عنوان متولی اصلی موضوع توابخشی و مدیریت اقشار آسیب پذیر در ایران است. سازمانی که خود یکی از مخالفان جدی اجرایی شدن طرح شهرک بازتوانی زنان آسیب دیده در تهران است.
سازمان بهزیستی ایران نگران برچسب زدن جامعه به زنانی است که به این شهرک مراجعه میکنند.به بیان آنان، دوران درمان‌های جزیره‌ای و تبعیدی یعنی تجمیع مداخلات توانبخشی در حصار یک منطقه و برجمعیتهای بزرگی از این دست، تمام شده و تجربیات مشابه در گذشته، شکست خورده اند زیرا بسیاری از زنان معتاد متجاهر جمع آوری شده ممکن است به زور مجبور به ترک و سم زدایی شوند ولی به دلیل فقدان خودآگاهی نسبت به لزوم تداوم درمان و توانبخشی، دیگر تمایلی به بازگشت به مرکز را نداشته باشند. بر طبق قانون نیز هیچ ارگانی نمیتواند آنان را به زور نگه داری کند. در کنار موانع قانونی، به نظرمیرسد طرح ساخت شهرک بازتوانی زنان آسیب‌دیده فاقد مبنای علمی و عملی لازم باشد. بسیاری از صاحب نظران معتقد به درمان و توانبخشی گروههای آسیب پذیر در محیط طبیعی و در داخل جامعه هستند به نحویکه افراد بتوانند در محیط عادی جامعه و در کنار مردم حضور یافته و تحت نظارت مددکاری اجتماعی و بهزیستی، هدایت و مدیریت شوند. در این منظر، قرار دادن افراد در محیط ایزوله و تصنعی نمیتواند افراد را درمواجهه با مشکلات زندگی به نحو شایسته توانمند سازد و حتی ممکن است بر مشکلات موجود بیافزاید. بررسیها نشان میدهد هر چه تعداد افراد در اینگونه مراکز کمتر باشد اقدامات توانبخشی ماثرتر خواهد بود لذا تجمیع افراد در یک محیط بزرگ و دور از جامعه اثرگذاری طرح را با اما و اگرهای بسیار مواجه میکند.
به علاوه جمعیت زنان آسیب دیده خود دارای تنوع بسیاری است که میبایست در نظر گرفت و نمیتوان یک سارق حرفه ای را در کنار زنان مطلقه یا بدسرپرست، در یک فضای توانبخشی مدیریت نمود همانگونه که ابتلای این افراد به بیماریهای گوناگون میتواند زنان سالم مددجو را در معرض مخاطرات بیشتری قرار دهد. به این ترتیب اهتمام به تفکیک بزهکاران حرفه‌ای و مجرمین اتفاقی و عوامل اصلی و واسطه‌ای فساد از سایر زنان فریب‌خورده و نادم و نیز زندانیان بازداشت موقت از محکومین به احکام قطعی از الزامات اساسی چنین طرح هایی است. فارغ از هزینه های مالی فراوان این قبیل طرح ها در ایجاد فضای مناسب زندگی، چارجوب زنانه در نظرگرفته شده ممکن است به لحاظ عدم تناسب با واقعیتهای زندگی اجتماعی بشر فاقد جذابیت لازم برای زنان مددجو باشد به نحویکه آنان رویارویی با مصائب و مشکلات جامعه را بر حضور در اینگونه مراکز ترجیح میدهند.
مسئله دیگر مقاومت جامعه در پذیرش زنانی است که به واسطه حضور در چنین مراکزی نشانه دار میشوند. زیرا بستر اجتماعی فرهنگی موجود زنان بازتوان یافته را در خود به نحو شایسته نمیپذیرد و آنان همچنان با سرخوردگی و احساس طردشدگی مواجه خواهند بود. از منظر متولیان سازمان بهزیستی اجرای چنین طرح هایی تنها به هدررفت بودجه منتهی خواهد شد در حالیکه میتوان با همین هزینه و در قالب تسهیلات خوداشتغالی ارزان قیمت، کاریابی، معرفی به مراکز حرفه‌ای، تهیه تجهیزات کار و… بخشی از نیازهای مادی و رفاهی این زنان را ساماندهی کرد و این بهتر از احیای تجارب ناموفق گذشته است.
یکی دیگر از معضلات اساسی این طرح، عدم هماهنگی و تفاهم نهادهای متولی و حاکمیتی بر سر اهداف و اجرای آن است. سازمان بهزیستی که از سوی استاندار مسئولیت کارشناسی این طرح را برعهده دارد خود از مخالفان جدی اجرای طرح است و معتقد است قانون برنامه ششم توسعه مسئولیت صدور مجوز برای چنین مراکزی را بر عهده سازمان بهزیستی و نه کارشناسی در حوزه زنان استانداری تهران قرار داده است.
با اینهمه از کنار نقاط مثبت طرح نیز نمیتوان به راحتی گذشت وجود چنین مراکزی میتواند از بازگشت بسیاری از زنان بزه کار به زندان کم کند زیرا برخی زنان به دلیل ناتوانی مالی و بهره مندی از امکانات حداقلی زندان به خصوص در فصل زمستان، مرتکب جرم میشوند تا بتوانند پناه زندان خدمات رایگان دریافت نمایند. همچنین در چارچوب این طرح زنان در یک محیط امن فرزندان خود را در کنار خود داشته باشند تا به تدریج مهارتهای زندگی سالم را در خود ارتقا بخشند. موفقیت این گونه طرح ها چه آنرا « شهرک بازتوانی زنان آسیب‌دیده » یا« مرکز توانمندی زنان » و یا «خانه امید» بنامیم، در کنار همکاری و هماهنگی سازمانی و اجتماعی، نیازمند خودآگاهی و خواست درونی مددجویان و زنان آسیب دیده برای خروج از بحران و قرار گرفتن در جریان سالم زندگی است و هرگونه اجبار و تحمیل در این خصوص محکوم به شکست است.
