طنز و لطیفه پاسخی اعتراض آمیز به قدرت مسلط در جامعه

© AFP 2023 / Philippe Huguenکاربران اینترنت
کاربران اینترنت - اسپوتنیک ایران
اشتراک
پدیده « لطیفه و یا لطیفه سازی » یا همان «جوک » فرنگی در ایران با بهره گیری از فناوری در عرصه ارتباطات وافزایش دسترسی عموم مردم به شبکه های اجتماعی مجازی چند سالی است از قالب گفتاری به نوشتاری تبدیل شده است .

خبرگزاری اسپوتنیک به نقل از ایرنا- این پدیده اجتماعی نیز بیش از گذشته در حوزه علوم اجتماعی ایران مطرح و به تدریج تبدیل به یک مسئله اجتماعی شده است و حساسیت هایی را نیز در پی داشته است چنانکه برای مرده و زنده جوک ساخته می شود.

از گذشته تاکنون بخش عمده ی لطیفه ها با محور گروه های قومی ساخته و منتشر می شوند، اما اکنون گروه های جنسیتی، روابط خویشاوندی، لطیفه هایی با موضوع شخصیت ها و… به بخش غالب لطیفه های ایرانی تبدیل شده اند.

ایرنا در یک گفت وگوی پژوهشی با دکتر سیمین کاظمی ، جامعه شناس و استاد دانشگاه به سؤالاتی با این رویکرد که علت احساس نیاز مردم جامعه به طرح مسائل اجتماعی در قالب لطیفه و طنزهای اجتماعی در فضای مجازی چیست ؟ وآیا جوک نظم اجتماعی را بازتولید می کند؟ پاسخ داده است.

علت احساس نیاز مردم جامعه به طرح مسائل اجتماعی در قالب لطیفه و طنزها در فضای مجازی چیست ؟ چه عواملی سبب شکل گیری این پدیده اجتماعی می شود ؟

طنز فضای جدی، سخت و گاه بی رحمانه موجود در جامعه را تلطیف و قابل تحمل می کند. در هر جامعه ای ارزش ها و هنجارها هستند که به عنوان قوانین رفتاری عمل می کنند. نقد این هنجارها که بسیار هم جدی به آسانی ممکن نیست، اما طنز به دلیل جدی نبودن و تهدید به شمار نیامدن آن می تواند، این هنجارها را به چالش بکشد. در واقع طنز نوعی مصونیت برای انتقاد از شرایط و وضعیت موجود جامعه ایجاد می کند و چون زهر و گزندگی اش تا حدودی گرفته شده بیشتر تحمل می شود. حال هرچه در یک جامعه امکان نقد و گفت و گو درباره مسایل مختلف اجتماعی کمتر باشد و نقدهای جدی کمتر شنیده شود، امکان شکل گیری و تولید جوک و طنز بیشتر می شود.

طنز و لطیفه را می توان پاسخی اعتراض آمیز به قدرت مسلط دانست که ممکن شامل قدرت سیاسی، قدرت والدین در خانواده، قدرت معلمان در مدرسه، قدرت پزشکان در بیمارستان، قدرت مذهب یا کلیسا یا همچنین می تواند واکنشی به ستم طبقه اقتصادی مسلط، کجروی و فساد و…در جامعه باشد.

لطیفه در ساختار اجتماعی چه کارکردی دارد ؟ آیا زبان لطیفه می تواند در حل مسائل اجتماعی مؤثر باشد؟

لطیفه ها در واقع بازگو کننده دغدغه های یک جامعه و میزان نگرانی و حساسیت جامعه به مسایلی است که در آن وجود دارد. یعنی ما می توانیم با توجه به تبادل آنها در میان مردم به افکار، نگرش ها، بیم ها، امیدها، ترس ها و شادی ها، میزان پذیرش هنجارها و حتی وضعیت اخلاقی یک جامعه تا حدودی پی ببریم.

ما وقتی درباره طنز صحبت می کنیم باید متوجه این نکته باشیم که موضوع طنز، در تعیین کارکرد آن اهمیت زیاد دارد. به نظر می رسد در حال حاضر در جامعه تمایل و گرایش وسیعی به تولید جوک درباره همه ی موضوعات و مسایل وجود دارد به طوری که گاهی این لطیفه ها با خروج از دایره ی اخلاق کارکرد تخریبی و منفی دارند. به عنوان مثال گاهی در وقوع یک حادثه ی دلخراش و ناگوار که موجب اندوه جامعه و جریحه دار شدن عواطف مردم شده جوک هایی ساخته می شود که لودگی و مسخرگی صرف هستند. در ظاهر این لطیفه ها برای تسکین عواطف یا وجدان های جریحه دار شده ساخته شده اند، اما بیشتر موجب خشم و تأسف می شوند و جنبه ای آزاردهنده و بی رحمانه در آن ها دیده می شود.

اما طنزهای اجتماعی می توانند کارکرد مثبت داشته باشند و با نقد یک وضعیت و برجسته کردن ابعاد مختلف یک قضیه، زبان اعتراض و انتقاد جامعه باشد. حتی بعضی لطیفه ها می توانند آگاهی بخش باشند و جنبه هایی را از موضوع را روشن کنند که از نگاه افکار عمومی دور بوده است. گاهی یک جوک می تواند وضع موجود را بهتر از یک مقاله یا سخنرانی و مصاحبه ی طولانی به مخاطب تفهیم کند و آن وضعیت را به چالش بکشد.

برخی جامعه شناسان براین باورند که طنز و لطیفه نظم اجتماعی را بازتولید می کند، تحلیل شما در مورد پیامد این طنزهای اجتماعی چیست ؟

برخی انواع لطیفه ها می توانند چنین کارکردی داشته باشند، لطیفه هایی که مضامین جنسیتی دارند و یا آنها که بر مذمت قومیتی ساخته می شود به تبعیض های جنسیتی و قومیتی دامن می زنند و ستم جنسیتی و قومیتی را بازتولید می کنند. لطیفه هایی که تحقیر و خوارانگاری یک جنسیت را بازتولید می کند و به مخاطب پیام می دهد که فرودستی آنان در جامعه امری طبیعی بوده سزاوار آن هستند. یا لطیفه های قومیتی که قومیت های مختلف را مورد تمسخر قرار می دهند موجب ایجاد رقابت ها و دشمنی مردم می شوند و هم احساس طرد فرهنگی را در قومیت های تمسخر شده تشدید کرده و از این رو انسجام ملی را تهدید می کنند. همچنین لطیفه هایی که حاوی پیام های خشونت آمیز هستند، خشونت را به عنوان امری طبیعی و قابل اجرا ترویج می کنند. بنابراین لطیفه را نه می توان یکسره تخطئه و یا تأیید کرد. آنچه اهمیت دارد محتوای لطیفه هایی است که در یک جامعه تولید می شوند.

نوار خبری
0
loader
بحث و گفتگو
Заголовок открываемого материала