سردار حسین دهقان وزیر دفاع ایران روز یکشنبه 21 اوت اعلام کرد که هواپیماهای روسیه از پایگاه هوایی خارج می شوند. این پایگاه برای انجام حملات به شبه نظامیان سوری در اختیار هواپیماهای نظامی روسیه قرار گرفته بود. روز دوشنبه 22 اوت، بهرام قاسمی سخنگوی رسمی وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران سخنان سردار دهقان را تایید کرده و توضیح داد که تهران استفاده از پایگاه نظامی همدان برای هواپیماهای روسی را متوقف کرده است.
روسیه تنها پنج روز از پایگاه نظامی همدان استفاده کرده است. دلیل خودداری ایران از ادامه همکاری چیست؟ آینده همکاری های ایران و روسیه در حوزه نظامی چگونه خواهد بود؟ ولادیمیر ساژین تحلیل گر مسایل سیاسی و شرق شناس روس در این باره توضیح می دهد.
به گفته ولادیمیر ساژین، سردار دهقان راجع به در اختیار قرار دادن پایگاه هوایی همدان گفت که «این تصمیم در چارچوب همکاری های دو کشور برای مبارزه با داعش و دیگر گروهک های تروریستی اتخاذ شده که دولت سوریه خواهان نابودی آنهاست». وزیر دفاع ایران گفت که نیروهای هوایی روسیه تا هر زمان لازم باشد از پایگاه همدان پرواز خواهند کرد. اما همکاری ها متاسفانه پنج روز بیشتر طول نکشید.
دلیل این چرخش رادیکال چه بود؟ بسیاری از تحلیلگران می گویند که ایران ترجیح می دهد منافع خود را در قبال غرب حفظ کند و تمایلی ندارد شبیه به ماهواره روسی باشد. اما تمام این سخنان دور از واقعیت هستند. اگر این سخنان واقعیت دارد، چرا تهران در زمان تصمیم گیری برای ارایه این پایگاه به موضوع غرب و منافعش فکر نکرده بود؟
اما حضور پدافند هوایی روسیه در ایران را چطور باید تفسیر کرد. در ایران اختلافات جدی بین سیاستمداران وجود دارد، به عبارتی اصلاح طلبان و لیبرال ها با هم اختلاف نظر دارند و سیاست مداران میانه رو و اصول گرایان تند رو نیز با هم درگیر هستند. در این میانه، بحث درباره نقش روسیه در بحران سوریه مطرح می شود و بالا می گیرد. برخی می گویند که روسیه چندان فعال نیست و می توانست کارهای بیشتری انجام دهد. این گره معتقدند که روسیه باید عملیات نظامی بزرگ ابعادی را به راه می انداخت و پیروزی بر مخالفین بشار اسد را در بشقاب تقدیم تهران می کرد. این افراد آماده اند تا امکانات و فرصت های بیشتری در اختیار روسیه قرار دهند تا بتواند عملیات موثرتری را در سوریه انجام دهد و در همین رابطه استفاد از پایگاه همدان تنها برای برخاستن هواپیماها بدون استقرار تجهیزات روسیه را بررسی می کنند.
عده دیگر برخلاف آنها اطمینان دارند که روسیه بیش از اندازه در منطقه و سوریه فعال است که همین مساله مواضع ایران را در رابطه با دولت سوریه دچار مشکل می کند، زیرا حکومت اسد تنها متحد رسمی ایران است. به همین خاطر ایران نسبت به تلاش های روسیه برای تقویت حضور خود در منطقه و بویژه در دمشق با تعصب برخورد می کند. طبیعی است که اختصاص پایگاه همدان برای حضور نیروهای هوایی روسیه نیز نقض آشکار قانون اساسی محسوب می شود.
بخشی از مسئولیت این اشتباه نیز به گردن مسکو است که برای ارایه گزارش موفقیت هایش و دریافت پایگاه جدید عجله به خرج داد. مساله اینجاست که وقتی صحبت از پایگاه به میان می آید، رسانه های روسیه و برخی از سیاستمداران خواسته های خودشان را در قالب واقعیت های جاری مطرح کردند. روسیه واقعا تمایل داشت که پایگاهی با حضور دایم پرسنل، تجهیزات و متخصصین پدافند هوایی در ایران داشته باشد. اما برای تهران این مساله در حکم تابو است و ایده توسعه حوادث به این شکل با مخالفت جدی روبرو شد.
علاوه بر اینها، طرف ایرانی قصد نداشت برنامه پایگاه همدان را رسانه ای کند. اما رسانه های روسیه از این جریان کمپین درست کردند و برخی سیاستمداران برای اهداف تبلیغاتی از آن بهره گرفتن که باعث خشم در محافل نظامی تهران شد.
از طرف دیگر، رفتار تهران نیز چندان مودبانه نبود، چون اول اجازه داد، و درست بعد از پنج روز، استفاده از این پایگاه را متوقف کرد که به اعتبار روسیه صدمه وارد می کند.
پیش بینی ادامه این جریان مشکل است. علی لاریجانی سخنگوی مجلس ایران گفت که ما تصمیم خود را برای استفاده نیروهای هوایی روسیه از پایگاه همدان لغو نکرده ایم. اگرچه این پایگاه در اختیار مسکو نیست. برخی سخنان دیپلمات های روس نیز چشم انداز مثبتی را نشان می دهد. مسکو پاسخ این دمارش تند سردار دهقان را به نرمی داده و توضیح داد که توقف استفاده از پایگاه هوایی به دلیل پایان گرفتن ماموریت مسکو بوده است. به اعتقاد ساژین، این سخنان نشان می دهد که روسیه تمایلی به تنش در مناسبات خود با ایران ندارد. بدون شک، طعم تلخ این اتفاق در خاطر ایرانی ها و روس ها باقی می ماند. با این حال، تاثیری بر مناسبات دو کشور نخواهد گذاشت.
