ایران ، آمریکا و ارتباطات در اتاق انتظار

رئیس جمهور ایران حسن روحانی امکان ازسرگیری فعالیت های سفارت آمریکا در کشور را بعید ندانست ، اما برای این کار باید شرایط خاصی رعایت شود.

این شرایط چیست؟ ارتباطات ایران و آمریکا در حال حاضر به طور کل چگونه است؟ شرق شناس و تحلیل گر سیاسی ولادیمیر ساژین در این باره می گوید:
ایران و آمریکا ارتباطات دیپلماتیک ایجاد کرده و سفارت ها در سال 1883 در دو کشور آغاز به کار کردند. بسیاری از حوادث سطح جهانی و منطقه ای طی این زمان رخ داد. ارتباطات ایران و آمریکا همواره جوانب خود را داشت از روابط دوستانه گرفته تا خصمانه. تقریبا بعد از صد سال در ایران ، جمهوری اسلامی پیروز شد و جوانان انقلابی سفارت آمریکا را اشغال کردند و ارتباطات دیپلماسی بین تهران و واشنگتن خراب شد.
ساژین ادامه می دهد: در این ارتباط حقیقت تاریخی که توسط رئیس جمهور سابق جمهوری اسلامی ایران علی اکبر هاشمی رفسنجانی بیان شد جالب توجه است. وی گفت ، در زمانی که سخنگوی مجلس بود (1980-1989) نامه ای محرمانه به آیت الله خمینی نوشت. موضوع اصلی نامه تمایل به از سرگیری ارتباط بین تهران و واشنگتن بود. در آن زمان و در پایان سال های 80 آقای رفسنجانی ضمن گفتگو با آیت الله خمینی درخصوص رفتار وی در ارتباط با آمریکایی ها خاطر نشان نمود: ایران و آمریکا هیچ گونه ارتباطی ندارد و درعین حال آمریکا قدرتمند ترین دولت جهان است. و آیا ایران بدتر از اروپاییان ، چینی ها و یا روس ها ست که ارتباط خود را با آمریکایی ها از سر می گیرند؟
لازم به یادآوری است که طی بیش از 30 سال پس از شکست ارتباطات دیپلماسی ، ایرانیان و آمریکایی ها بارها ملاقات داشتند. تماس ها از بین نرفته بود. بسیاری از سیاست های جهانی و منطقه ای هم به ایران و هم به آمریکا وابسته بود. علاقه مندی های آنها گاهی برخورد داشته ، در هم تنیده و گاهی هم یکی می شدند. در جریان این مسئله طی ده ها سال تهران و واشنگتن تماس های غیر رسمی و گاهی منفی داشتند. همانند مسئله ی افغانستان و عراق پس از سرنگونی رژیم صدام حسین.
طی 36 سال وجود جمهوری اسلامی دوره هایی بودند ، وقتی که ارتباطات به شکل های گوناگون ممکن بود از سر گرفته شوند. به طور مثال در آغاز سال 2000 وقتی که رئیس جمهور ایران محمد خاتمی عملگرا بود که درک دقیقی از نیاز سیاسی زمان داشت. اما رئیس جمهور آمریکا جرج بوش پسر ، همانند همتای ایرانی خود دوراندیش نبود و از اوضاع برای بهبود روابط استفاده نکرد.
جانشین وی رئیس جمهور باراک اوباما سعی داشت اشتباهات بوش را اصلاح کند اما اینبار رئیس جمهور ایران احمدی نژاد بود که روحیه ی شدید ضد آمریکایی داشت.
و فقط رئیس جمهور حسن روحانی بعد از آنکه شجاعانه حل مشکل هسته ای را آغاز کرد سیاست خارجی جدید ایران را پیشنهاد داد که ارتباط با آمریکا را شامل می شد.
ناظرین سه مولفه سیاست آمریکایی رئیس جمهور روحانی را خاطر نشان می کنند. گام های نمادین ، تقویت ارتباط متقابل با آمریکا و دستیابی به توافقات رسمی. گام های نمادین ، بر رد سخنان تبلیغاتی ضد آمریکایی در سخنرانی های رسمی ، مصاحبه ها و مقالات دلالت دارد. در این سخنرانی ها رئیس جمهور ایران آمادگی برای گفتگو و جستجوی راه حلی به نفع دو طرف را به نمایش گذاشت.
از صحبت های مقامات ایران ارتباطات مستقیم با آمریکا شکل گرفت. یک ماه پس از تنفیذ مقام ریاست جمهوری آقای روحانی در سال 2013 بلافاصله سه تماس مهم شکل گرفت. در ابتدا روسای جمهور ایران و آمریکا نامه نگاری کردند: روحانی به پیام تبریک اوباما برای پیروزی در انتخابات پاسخ داد. بلافاصله بین روسای ایران و آمریکا اولین گفتگوی تلفنی از سال 1979 برقرار شد ، موضوع اصلی آن برنامه ی هسته ای ایران بود. چند روز بعد وزیر امور خارجه ایران محمد جواد ظریف و جان کری وزیر امور خارجه آمریکا شخصا مذاکره داشتند. تماس های هر ماهه ، گفتگو ها و مذاکرات بین آنها تا به امروز ادامه دارد.
اما مهم ترین نتیجه ی کار رئیس جمهور روحانی در جهت آمریکایی ، توافق مربوط به مشکل هسته ای بود. در ماه ژوئیه سال 2015 گروه 5+1 و ایران طرح برجام را تایید کردند. این پیروزی رئیس جمهور روحانی و از جمله در ارتباطات با آمریکا بود. اما این تنها آغاز کار طولانی و بزرگ مربوط به برنامه ی هسته ای ایران بود. شکی نیست منافع متقابل ایران و آمریکا تنها به این مسئله محدود نمی شود. ایران ، قدرت مهم خاور میانه است و بدون این کشور حتی یک مشکل بارز منطقه ای حل نخواهد شد. واشنگتن هم این مطلب را درک کرده است. بنابراین زندگی خودش لزوم گفتگوی ایران و آمریکا را دیکته می کند.
ضمنا ، برجام آغاز مبارزه ی رقابتی تجارت بین المللی برای بازار ایران است. در خصوص پتانسیل این کشور به عنوان شریک برای تجار خارجی (و از جمله آمریکایی ها) شک و تردیدی نیست.
بر اساس تمامی بدیهیات ، رئیس جمهور روحانی وقتی در خصوص امکان از سرگیری ارتباطات دیپلماسی ایران و آمریکا می گوید با این ملاحظات هدفمند هدایت می شود. او خاطر نشان نمود که کلید این امر در دستان ایالات متحده است. اگر آمریکایی ها سیاست خود را در ارتباط با ایران تغییر دهند ، اشتباهاتی را که طی 37 سال مرتکب شده اند اصلاح نمایند و همچنین از ملت ایران عذرخواهی کنند آنوقت اوضاع ممکن است عوض شود. این درست است. اما از طرف دیگر حرکت برای دیدار یکدیگر باید متقابل باشد.
ساژین می گوید: لازم است در نظر بگیریم که هم در ایران و هم در آمریکا نیروهای با نفوذی وجود داشته و دارند که علیه نزدیکی دو کشورند. بنابراین روند نرمال شدن ممکن است طولانی شود. کوبا را به خاطر می آوریم. تقریبا 55 سال طول کشید تا واشنگتن و هاوانا ارتباطات دیپلماسی را از سرگرفتند. تصور می شود که در مورد تهران زمان کوتاه تری سپری شود.
ساژین خاتمه می دهد: در کل می توان گفت که مشکل نرمال شدن ارتباط ایران و آمریکا سه سطح دارد: دو جانبه ، منطقه ای و جهانی. بدون شک بهبود ارتباطات بین ایران و آمریکا تاثیر مهمی نه تنها در خود این کشورها بلکه در روند اقتصادی و سیاسی موجود در خاور میانه و خاور نزدیک از جمله در سوریه ، عراق ، افغانستان و در کشورهای عربی و به کل در جهان اسلام خواهد داشت.
آینده نشان خواهد داد که این تاثیر مثبت و یا منفی است.