دهلی و تهران روز ششم مه یادداشت تفاهمی در خصوصو ساخت بندر ایرانی چابهار در دریای عمان و در مرز ایران با پاکستان به امضا رساندند. هند در این پروژه نزدیک به یکصد میلیون دلار سرمایه می گذارد. چندی پیش در نیمه دوم ماه آوریل سی زین پیان رهبر چین در دیدار خود از اسلام آباد پیشنهاد سرمایه گذاری کلان برای توسعه بندر گوادار را داد.
هند و ایران توافق کرده بودند مشترکا بندر چابهار را در سال 2003 بسازند. هند قصد دارد از این بندر منابع انرژی ایران را به کشور خود وارد کند. این بندر به تجارت با افغانستان هم کمک می کند، زیرا مسیر پاکستان فعلا به دلایل سیاسی بسته است. احتمالا لغو تحریم های غرب برای ایران و خروج نیروهای امریکا و ناتو از افغانستان می تواند گام های دهلی و تهران را برای همکاری روی این پروژه تسریع کند.
انجام برنامه های هند برای مدرن سازی بندر چابهار باعث موفقیت چین در دیدار سی زینپیان از پاکستان شد. این طرح حضور چین را در آسیای جنوبی و خاور میانه به واسطه خروج به نطقه استراتژیک در اقیانوس هند تقویت خواهد کرد. چابهار و گوادار عرصه نوینی برای رقابت هند و چین ایجاد می کنند. تاتیانا شااومیان کارشناس انستیتوی خاورشناسی آکادمی علوم روسیه در این رابطه می گوید: «چین اکنون در حوزه اقیانوس آرام و بویژه بندر گوادار خیلی فعال شده. مدرنسازی آن کمک می کند تا چین حضور ژئوپولتیک خود را در منطقه بیشتر کند. این امر به طور مستقیم نشان می دهد که چین سعی دارد به خاورمیانه نزدیک تر شود. منافع هند هم در این جا بسیار زیاد است. با احتساب نیاز هند به نفت و گاز و همچنین مواضع استراتژیک، این نظر قوی تر می شود و من فکر می کنم که این موضوع جدید یعنی بندر چابهار و گوادار می تواند عرصه جدیدی برای رقابت ها میان هند و چین برای افزایش نفوذ خود در منطقه باشد».
عرصه های جدید برای رقابت — ایران و افغانستان هستند. با احتمالات موجود برای لغو تحریم های ایران، چین به شدت همکاری های انرژی خود را با ایران فعال ساخت. نه تنها حجم نفت وارداتی خود را بیشتر کرد که حتی خرید سهام انرژی و توسعه همکاری های انرژی در بخش کشف و استخراج و فراوری نفت و گاز هم مشاهده می شود.
خروج ناتو و امریکا از افغانستان می تواند ظرفیت های جدید و امکانات جدیدی را برای آنها بوجود آورد. چین هم اکنون تفهیم کرده است که روی گرفتن مواضع اصلی در حوزه بهره برداری از منابع مفید قابل استخراج حساب باز کرده است. هند هم در وهله اول روی توسعه تجارت با افغانستان حساب می کند، اگرچه چین سیاست های خود را در این حوزه نیز به طور فعال پیش می برد.
در این میان، خراب شدن همکاری ها بین هند و چین در بازارهای کشورهای سوم مزاحمتی برای برنامه های دو طرف و توسعه روابط تجاری — اقتصادی دو جانبه ندارد. تاتیانا شااومیان کارشناس روس می گوید: «این دو مشکلی برای هم ایجاد نمی کنند. در مناسبات تجاری — اقتصادی بیشتر حساب سود مهم است. توسعه و تقویت این ارتباطات به نفع هند و چین است. عمل گرایی بر تصورات ایدئولوژیک برتری دارد و حتی مشکل مرزی هم برای چین و هند مشکلی ایجاد نمی کند و امید آنها را به مشارکت تجاری — اقتصادی کم نمی کند. همکاری و رقابت دو جریان موازی هستند. ترکیب رقابت و همکاری در حال حاضر خط اصلی در توسعه مناسبات میان هند و چین است.
در هفته آینده ناراندرا مودی برای پس دادن بازدید رهبر چین به این کشور سفر می کند. کارشناسان انتظار دارند که توافق نامه های جدیدی در حوزه تکنولوژی سطح بالا، تجارت و سرمایه گذاری و زیرساخت ها به امضا برسند. اما در حل مشکل مرزی فعلا صحبتی به میان نیامده است.
