سفر ولادیمیر پوتین به تهران مهر تاییدی بود بر روابط تنگاتنگ روسیه و ایران در برخی از مسایل مهم سیاسی منطقه برای دو کشور. اگرچه موضوع افغانستان به خاطر بحران سوریه در حاشیه قرار گرفت، با اینحال سخنان رسمی درباره همکاری های نزدیک ایران و روسیه در بحران سوریه، بدون توجه به افغانستان میسر نیست و دلیل آن هم کاملا واضح است.
پتر گانچاروف تحلیل گر مسایل افغانستان امروز در رادیو اسپوتنیک می گوید: «اگر بخواهیم درباره منافع روسیه و ایران در افغانستان بگوییم، باید به تفاوت های ماهوی آن هم توجه کنیم. منافع روسیه در افغانستان امروز بیشتر سیاسی است تا اقتصادی. این منافع با تهدیدهای موجود در قلمروی افغانستان گره خورده و از جمله آنها وجود اسلام رادیکال و فعالیت های داعش است. وجود طالبان در استان های شمالی افغانستان و اتحاد آنها با شبه نظامیان داعش از نظر مسکو یک تهدید واقعی و مستقیم برای ثبات آسیای مرکزی است.
در خصوص روابط تجاری و اقتصادی نیز باید گفت که روسیه و افغانستان تجارت چشمگیری ندارند. افغانستان به غیر از معاملات نظامی، به کالای دیگری در روسیه توجه نمی کند. شاید سرمایه گذاری در بخش استخراج منابع معدنی افغانستان برای روسیه جذاب باشد. بسیاری از معادن نفت و گاز و مس در دوره شوروی توسط کارشناسان کشف و شناسایی شده اند. اما مسکو سیاستگذاری منسجمی در این رابطه نداشته است. در ابتدا بهانه می آوردند که «خودمان چیزی برای خوردن نداریم» و بعد نیز شعار دادند که بعد از بیرون راندن امریکا و ناتو با همکاری هند و چین در آنجا مشغول می شویم.
اما موضوع ایران متفاوت است. ایران یکی از شرکای بزرگ تجاری و اقتصادی افغانستان به شمار می رود که در پروژه های مختلف غرب افغانستان سرمایه گذاری کلان کرده و همکاری می کند. تهران در بازسازی و توسعه زیرساخت های اقتصادی افغانستان حضور فعال دارد. از جمله این فعالیت ها احداث جاده هایی برای اتصال غرب افغانستان به بندر چابهار ایران در خلیج فارس بود. استفاده از قلمروی پاکستان به جای این مسیر گران تمام می شود. افغانستان به این ترتیب به آب دسترسی پیدا می کند. به طور کل کمک های کلان اقتصادی ایران به افغانستان از یک میلیارد دلار عبور کرده است.
افغانستان در سیاست خارجه ایران جایگاه خاصی دارد زیرا هر دو کشور مرزهای مشترک داشته، در خاک افغانستان پایگاه های نظامی وجود دارد و تا همین اواخر نیز امریکا گروهان نظامی قوی در این کشور داشت. در اینجا منافع روسیه و ایران با هم تلاقی پیدا می کند، زیرا موضوع حضور نظامی و استراتژیک امریکا و متحدینش در ناتو پیش می آید. حضور امریکا و ناتو برای ایران تهدید و برای روسیه تجاوز به منافع او در آسیای مرکزی است.
در بحث سوریه نیز منافع ایران و روسیه با هم تلاقی دارد، زیرا سوریه و افغانستان یک مشکل مشترک دارند و آن داعش است. امروز ایران و روسیه در خاک سوریه و عراق با داعش مبارزه می کنند. داعش در ماه ژوئن سال جاری اعلام کرد که قصد تشکیل خلافت خراسان را دارد. ایران و افغانستان باید شاهد به وجود امدن ولایت داعش در قلمروی خود باشند.
به همین خاطر ایران و روسیه در مبارزه با داعش در سوریه و تامین امنیت منطقه که قلب آن افغانستان است، و همچنین برای تامین امنیت و آرامش در خاک خود در کنار هم قرار می گیرند.
روسیه و ایران همراه با سوریه و عراق در ماه سپتامبر یک مرکز اطلاعات و هماهنگی برای مبارزه با داعش در بغداد بوجود آوردند. کار اصلی این مرکز، جمع آوری اطلاعات، جمع بندی و تحلیل آنها درباره اوضاع منطقه است. بر مبنای این مرکز یک کمیته هماهنگی تشکیل می شود که عملیات نظامی چهار کشور را هماهنگ می کند.
با وجود تمرکز زدایی در افغانستان، روسیه در برنامه منطقه با یک معضل روبرو می شود. روسیه باید یکی از دو راه را انتخاب کند: یا بازگشت به حمایت از ائتلاف ناتو و تشکیل «کمربند امنیت» در طول مرزهای شمالی افغانستان، یا تلاش برای حل مشکل افغانستان از طریق صلح طالبان و حکومت و تشکیل دولت ائتلافی. گزینه سومی هم وجود دارد. روسیه می تواند طرف حکومت را بگیرد و مثل سناریوی سوریه عمل کند. در هر صورت بدون ایران هیچ کدام از گزینه ها قابل اجرا نیستند.
روسیه و ایران یک مرتبه همکاری موفقیت آمیزی در حل و فصل اختلافات داخلی تاجیکستان داشتند. در آن زمان به لطف تلاش های مشترک مسکو و تهران، تاجیکستان از شرایط جنگی که تمام منطقه را در خود می بلعید، رهایی پیدا کرد.
